پژوهش حاضر با رویکردی تطبیقی و به روش توصیفی تحلیلی، به بررسی کارکرد نماد در اشعار نزار قبانی، شاعر برجسته عرب و هیمن موکریانی شاعر نامدار کرد میپردازد. هدف اصلی این پژوهش تبیین جایگاه نماد به عنوان ابزاری هنری و اندیشهمحور در بازنمایی مفاهیم انسانی، اجتماعی و سیاسی در آثار این دو شاعر است. در چارچوب این پژوهش، متون منتخب از اشعار قبانی و هیمن موکریانی از منظر نوع، مضمون و کارکرد نمادین مورد تحلیل قرار گرفته است. یافتهها نشان میدهد که نزار قبانی با بهرهگیری از نمادهای طبیعی، تاریخی و فرهنگی، چون ماه، زن، دریا، پرنده در قفس و دمشق، مفاهیمی مثل عشق، آزادی، اعتراض و مقاومت را بهصورت چندلایه و استعاری بازنمایی میکند. در اشعار او زن فراتر از تصویر معشوق، به نمادی از هویت، رهایی و نقد اجتماعی بدل میشود و عناصر طبیعی همچون درخت و دریا، استعارههایی از امید، پایداری و زندگی بهشمار میآیند. در مقابل، هیمن با اتکا بر عناصر بومی و فرهنگی کردستان، از نمادهایی چون بهار، زمستان، شب، پروانه، مادر و قبر شهید برای بازتاب مفاهیمی نظیر تجدید حیات، مقاومت در برابر ستم، رنج اجتماعی و پیوند عاطفی با هویت جمعی بهره میگیرد. نتایج تحلیل تطبیقی بیانگر آن است که هر دو شاعر، با وجود تفاوتهای فرهنگی و زبانی، از نماد به عنوان زبانی استعاری و جهانشمول برای بیان تجربههای مشترک انسانی بهره بردهاند. قبانی با زبانی عاشقانه و انتقادی به بازنمایی عشق و آزادی در بستر جهان عرب میپردازد، موکریانی با زبانی نمادین و متأثر از فرهنگ کردی، مفاهیم مقاومت، امید و پایداری را بازآفرینی میکند. بدینترتیب، نماد در آثار هر دو شاعر، نقشی بنیادین در پیوند میان زبان شاعرانه و اندیشه اجتماعی دارد و موجب ارتقای شعر آنان از سطح بیان احساسی به مرتبهای تأملبرانگیز و اندیشمندانه میشود.
