شیرکو ابراهیمی محمدی

ورود فاضلاب به منابع آبی به ویژه در سدهای تامین آب شرب یکی از دغدغه‌هایی است که کشور ما با آن مواجه است و استان کردستان هم از این قضیه مستثنی نیست؛ حدود 99 درصد از آب شرب شهر سنندج را دریاچه سد قشلاق (وحدت) سنندج تامین می‌کند که فاضلاب روستای سراب قامیش به صورت مستقیم وارد آن می‌شود. در این پژوهش از زغال زیستی که به‌عنوان یک ماده سازگار با محیط زیست و کم‌هزینه و همچنین از توان گیاه‌پالایی گیاه وتیور برای تصفیه و کاهش عناصر غذایی آب فاضلاب این روستا استفاده شد. لذا آب فاضلاب روستای سراب قامیش را در 100 بطری 2 لیتری تهیه کردیم برای استفاده به مدت 3 ماه و درون یخچال با دمای 4 درجه سانتی‌گراد نگهداری کردیم. تیمارهای آماده شده به این صورت بود که ما 6 تیمار مختلف را در نظر گرفتیم که هر کدام از تیمار‌ها 4 تکرار داشت (مجموعاً 24 تیمار) که با استفاده از 20 عدد نهال وتیورکه هرکدام با وزن 100 گرم تهیه شده بود از نهالستان‌های جنوب کشور، خاک الک شده و زغال زیستی تهیه شده از سرشاخه‌‌های بلوط باقی مانده از عملیات گلازنی در دمای 450 درجه سانتی‌گراد چیدمان شد. برای انجام این پژوهش، ستون‌های فیلتر ثابت مبتنی بر زغال زیستی (BFCs) پلاستیکی شفاف با قطر 7 سانتی‌متر و ارتفاع 60 سانتی‌متر ساخته شده و در چهارچوب آهنی ساخته شده بصورت عمودی قرار گرفت. برای ساخت فیلتر جهت جلوگیری از خروج خاک و زغال زیستی از خروجی انتهای ستونها، از 100 گرم قلوه سنگ سایز بادامی (3 تا 4 سانتی‌متر و 100 گرم شن (عبور کرده از الک 2) استفاده شد. یک روز در میان بسته به نوع تیمار، ستونها با 250 سی سی آب شهری و یا فاضلاب روستای سراب قامیش آبیاری می‌شدند و هر بار بعد از آبیاری متغیرهای pH، EC، TDS، شوری و حجم آب خروجی اندازه‌گیری می‌شد. همچنین غلظت عناصر غذایی نیترات، نیتریت، آمونیاک، اورتوفسفات، قلیائیت کل و DO در طی دوره 3 ماهه پژوهش طبق برنامه از پیش تعیین شده اندازه‌گیری شد. پس از اتمام دوره پژوهش، مقدار عناصر غذایی فسفر کل، نیتروژن کجلدالی کل و پتاسیم خاک تعیین گردید. برای انجام تحلیلهای آماری ابتدا از آزمون کای‌اسکویر برای سنجش نرمال بودن داده‌ها استفاده شد و با توجه به نرمال بودن آنها، برای مقایسه میانگین تیمارها، از آزمون ANOVA و همچنین آزمون چند دامنه‌ای دانکن استفاده گردید. نتایج حاکی از عملکرد بهتر گیاه وتیور در کاهش EC، TDS، شوری، کدورت پتاسیم، آمونیاک فاضلاب بود اما عملکرد ذغال زیستی بلوط در جذب و کاهش مقدار اکسیژن محلول و pH فاضلاب بهتر بود. کارایی گیاه وتیور و زغال زیستی بلوط در جذب و کاهش اورتوفسفات مشابه بود. نتایج بررسی نمونه‌های خاک ستونهای ثابت تصفیه نشان داد که بیشترین مقدار پتاسیم در لایه‌های پایینی تیمارهای ( BVSD، BVWD، BSD و BWD) به ترتیب با مقدار میانگین 563.9، 524.7، 550.3 و 539.7 میلی‌گرم به کیلوگرم مشاهده شد. بیشترین مقدار کل کربن آلی در لایه‌های پایینی تیمارهای (BVSD و BSD) به ترتیب با مقادیر 9/6 و 7/6 درصد مشاهده گردید که با آب فاضلاب آبیاری شده بودند. بیشترین مقدار فسفر کل در لایه‌های پایینی تیمار BSD با مقدار میانگین 4/41 میلی‌گرم در کیلوگرم مشاهده شد که با آب فاضلاب آبیاری شده بود. بیشترین مقدار نیتروژن کل کجلدالی با مقدار میانگین 14/0 درصد در لایه‌ فوقانی تیمار BVSU مشاهده شد که با آب فاضلاب آبیاری شده بود سپس تیمارهای BSU و BSD با مقدار میانگین 12/0 درصد که اختلاف معنی‌دار آماری نیز با هم ندارند. بیشترین مقدار میانگین شوری خاک با میانگین 8/143، 142، 3/142، 3/138، 8/137 میلی‌گرم در لیتر به ترتیب در تیمار‌های BSU، VS، BVSU، BSD، BVSD که با آب فاضلاب آبیاری شده بودند مشاهده شد. کمترین مقادیر شوری نیز مربوط به تیمارهایی است که با آب شهری آبیاری شدند. نتایج حاکی از بیشترین مقدار میانگین هدایت الکتریکی خاک با میانگین 3/276، 8/276، 8/273، 5/268 و 5/265 میکروزیمنس بر سانتی‌متر به ترتیب در تیمار‌های BSU، BVSU، VS، BVSD، BSD بود که با آب فاضلاب آبیاری شده بودند. بیشترین مقدار pH نیز با مقدار میانگین 5/8 در لایه‌ فوقانی تیمار BWU که با آب شهری آبیاری شده بود و تیمارهای BVWU و BWD هر دو با مقدار میانگین 5/8 ثبت شد که اختلاف معنی‌دار آماری نیز با هم ندارند.