شیرکو ابراهیمی محمدی

آب‌های زیرزمینی اغلب برای مصارف شرب، آبیاری و صنعتی استفاده می‌شوند. آب‌های زیرزمینی منبع اصلی آب آشامیدنی در بسیاری از کشورها هستند به طوری که حتی در برخی موارد، قبل از استفاده تصفیه نمی‌شوند. کیفیت آب‌های زیرزمینی به دلیل تغییر شرایط محیطی و فعالیتهای شدید انسانی با سرعت هشدار دهنده‌ای رو به وخامت است و این وضعیت، خطرات بهداشتی قابل توجهی را برای مصرف کنندگان محصولات کشاورزی که با آن آبیاری شده‌اند، ایجاد می‌کند. ارزیابی دقیق کیفیت آب‌های زیرزمینی، می‌تواند نوع استفاده از آب‌های زیرزمینی و خطری که برای سلامتی انسان دارد را تعیین کند. در بیست سال گذشته تراز سطح آب دریاچه ارومیه واقع در شمال غرب ایران، به شدت افت کرده است. ازآنجاییکه دریاچه ارومیه نقش تغذیه‌کننده و تغذیه‌شونده از منابع آبهای زیرزمینی اطراف آن را ایفا می‌کند. کاهش تراز آب در آن می‌تواند باعث افت منابع آبهای زیرزمینی نیز شود و بالعکس برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی نیز با تأثیر متقابل بر دریاچه کاهش تراز آب آن را تشدید خواهد کرد. همچنین کیفیت آب این آبخوان رو به کاهش است لذا در پژوهش حاضر تغییرات زمانی و مکانی کیفیت و کمیت آب زیرزمینی دشت ارومیه برای دستیابی به اهداف فوق نمودارهای جعبه‌ای توزیع داده‌ها، Piper، Gibbs، Wilcox، Schoeller، Durov، ludwig-langelier، Giggenbach، Ternary و Stiff توسط نرم‌افزار AquaChem 2014.2 ترسیم و شاخصهای نسبت جذب سدیم (SAR)، درصد محلول سدیم (SSP)، بیکربنات سدیم باقیمانده (RSBC))، همچنین شاخصهای نفوذپذیری (PI)، نسبت خطر منیزیم (MH)، نسبت کلی (KR) و شوری بالقوه (PS) محاسبه شد. همچنین شاخصهای اشباع (SI) کانیهای آراگونیت، کلسیت، دولومیت، انیدریت، هالیت، ژیپس و همچنین دی اکسید کربن توسط نرم‌افزار PHREEQC جهت تعیین ثبات ترمودینامیکی آبهای زیرزمینی دشت ارومیه بررسی شد. نقشه‌های تغییرات مکانی متغیرهای مورد بررسی نیز به کمک نرم‌افزار ArcGIS ترسیم گردید. تحلیل روندها توسط آزمون من‌کندال صورت پذیرفت. سنجش نرمال بودن متغیرهای مورد بررسی با آزمون کولموگروف-اسمیرنوف در سطح اطمینان ٩٥ % انجام شد. مقایسه واریانس‌ها توسط آزمون لوین محاسبه گردی و مقایسه میانگین متغیرها، نسبتهای یونی و شاخصهای مختلف کیفیت آب دشت ارومیه با آزمون t مستقل در سطح اطمینان ٩٩ % به کمک نرم‌افزار IBM SPSS Statistics 20 انجام گرفت. نتایج نشان داد که روند تغییرات غلظت یون پتاسیم (k) در 34 حلقه چاه مثبت یا صفر است و در 20 چاه منفی بوده است. روند تغییرات غلظت یون سدیم (Na) نیز در 40 حلقه چاه مثبت و در 14 چاه منفی می‌باشد. روند تغییرات غلظت یون منیزیم (Mg) نیز در 42 چاه مثبت و در 12 چاه منفی است. روند تغییرات غلظت یون کلسیم (Ca) در 27 چاه مثبت بوده است. روند تغییرات غلظت یون کلر در 38 چاه مثبت می‌باشد. روند تغییرات غلظت یون بی‌کربنات (HCO3) در 30 چاه مثبت و در 24 چاه منفی یا صفر می‌باشد. تغییرات مقدار pH در 28 چاه روند مثبت داشته است. تغییرات مقادیر TDS و SAR در بیشتر چاه های دشت ارومیه روند مثبتی داشته‌اند.