شمس الدین احمدی

از مورفین به طور گسترده ای در پزشکی برای کنترل درد متوسط تا شدید استفاده می شود. با این حال، تجویز طولانی مدت مورفین با عوارض نامطلوبی مانند تحمل و وابستگی به دارو همراه است. مکانیسم های دقیق مولکولی تحمل و وابستگی به مورفین هنوز به طور کامل شناسایی نشده است. اثرات مورفین از طریق اتصال آن به گیرنده های اوپیوئیدی میانجیگری می شود که در سیستم عصبی مرکزی و محیطی پراکنده هستند. علاوه بر این، تغییرات در گیرنده های انتقال دهنده های عصبی دیگر و مسیرهای پیام رسانی پایین دست نیز در تحمل و وابستگی به مورفین نقش دارند. تغییرات بیان ژن در مناطق مختلف مغز از جمله مغز میانی، اجسام مخطط، هیپوکامپ و قشر مخ به دنبال تحمل و اعتیاد به مورفین گزارش شده است. با این حال، در زمینه تغییرات اپی ژنتیکی در طول تحمل و اعتیاد به مورفین مطالعه زیادی انجام نشده است. RNA های غیر کد کننده (ncRNA) اکثریت رونوشت های نسخه برداری شده در مغز را تشکیل می دهند و در تنظیم فرآیندهای سلولی نقش اساسی دارند. ncRNA ها معمولاً مولکول های خطی هستند که به زیر گروه های خانه دار و تنظیمی تقسیم می شوند. گروه اول شامل RNA های ریبوزومی (rRNA)، انتقال دهنده (tRNA)، RNA های هسته ای کوچک (snRNA) و هستکی کوچک (snoRNA) است که به صورت گسترده و همیشگی بیان می شوند و در فرآیندهای هومئوستاز ساختاری و عملکردی نقش دارند. از طرف دیگر، ncRNA های تنظیمی در تنظیم بیان ژن نقش دارند و به طور معمول بر اساس طول به دو دسته تقسیم می شوند. دسته اول شامل RNA های با طول کمتر از 200 نوکلئوتید است. این RNA ها شامل میکرو RNA ها (miRNA ها)، RNA های کوچک مداخله گر (siRNA ها) و RNA های مرتبط با پروتئین Piwi یا piRNA ها هستند. ncRNA های حاوی بیش از 200 نوکلئوتید به عنوان ncRNA های طویل (lncRNA) شناخته می شوند که در انواع فرآیندهای زیستی و از جمله در تنظیم بیان ژن نقش دارند. همچنین لازم به ذکر است که RNA های حلقوی (circRNA) یک گروه منحصر به فرد از ncRNA با انتهای چسبان هستند که بیش از 200 نوکلئوتید هستند و پس از رونویسی در اثر یک پردازش معکوس به صورت حلقوی در می آیند. گزارش ها طی دو دهه گذشته نشانگر دخالت ncRNA ها در اعتیاد به مورفین، الکل، مت-آمفتامین، کوکائین و هروئین است. نتایج تحقیقات ما، نقش miRNA های مختلف از جمله miR-124، miR-133، miR-339، miR-365 را در اثرات مورفین نشان داده است. ما و دیگر محققین تغییرات بیان RNA های غیرکدکننده طویل مانند BC1، H19، MALAT1 و MIAT1 و همچنین RNA های غیرکدکننده حلقوی مانند CircOprm1 در نواحی مختلف مغز و نخاع پس از مصرف مورفین را نشان داده ایم که بیانگر دخالت این نوع RNA ها در اثرات مورفین است. می توان نتیجه گیری نمود که اثرات ضد دردی مورفین و عوارض نامطلوب ناشی از مصرف مکرر آن مانند اعتیاد با واسطه تغییراتی در بیان ژن های مختلف در سیستم عصبی میانجیگری می شود و RNA های غیر کدکننده به دلیل داشتن نقش تنظیمی در فرآیندهای تنظیم بیان ژن، در اثرات مورفین نقش قابل توجهی دارند، بنابراین بایستی در تحقیقات آینده بیشتر به آنها توجه شود و عملکرد آنها در اثرات مورفین نیاز به بررسی بیشتری دارد.