پژوهش حاضر با هدف مدل یابی علّی تیپ شخصیتی پرخاشگر-منفعل در افراد دارای اختلال مصرف مواد براساس ابعاد سرشت و منش و سه-گانه‌های تاریک شخصیت با نقش میانجی طرحواره استحقاق و محرومیت هیجانی صورت گرفت. روش پژوهش حاضر توصیفی و از نوع معادلات ساختاری بود. جامعه آماری پژوهش حاضر تمامی افراد با تشخیص مصرف مواد مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد استان کردستان در سال 1402 بود. از این میان 400 نفر به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش شامل: پرسشنامه چندمحوری بالینی میلون3، مقیاس سرشت ومنش کلونینجر، مقیاس سه گانه های تاریک شخصیت و پرسشنامه طرحواره یانگ بود. داده های جمع آوری شده با استفاده از معادلات ساختاری در نرم افزارspss-24 وAMOS 26 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج تحلیل داده‌ها نشان داد که ابعاد سرشت و منش، خودشیفتگی، طرحواره استحقاق و طرحواره محرومیت هیجانی بر تیپ شخصیتی پرخاشگر-منفعل اثر مستقیم و معنادار داشتند. همچنین نتایج بررسی مسیرهای غیر مستقیم نشان داد که ابعاد سرشت و منش از طریق محرومیت هیجانی بر تیپ شخصیتی پرخاشگر-منفعل اثری غیر مستقیم و معنادار دارد اما از طریق طرحواره استحقاق معنادار نمی باشد و سه‌گانه‌های تاریک شخصیت از طریق طرحواره استحقاق و محرومیت هیجانی بر تیپ شخصیتی پرخاشگر-منفعل اثر غیر مستقیم و معنادار دارند. بنابراین می توان نتیجه گرفت که ارتباط و اثر میان ابعاد سرشت و منش و سه‌گانه‌های تاریک شخصیت از طریق طرحواره استحقاق و محرومیت هیجانی بر تیپ شخصیتی پرخاشگر-منفعل در مبتلایان به اختلال مصرف مواد بینش ارزشمندی جهت درک و تبیین تیپ شخصیتی پرخاشگر-منفعل مبتلایان به اختلال مصرف مواد فراهم خواهد کرد.
