سابقه و هدف: در سال های اخیر پدیده ریزگردها و گرد و غبار ناشی از گرم شدن هوا و کم آب شدن یا خشک شدن منابع آبی، تولید محصولات کشاورزی و همچنین محیط زیست سالم را با چالشی جدی روبرو نموده است. ریزگردها یکی از مهم ترین پدیده های جوی و بلایای طبیعی محسوب می شود که جزء تغییرات اقلیمی نیز به شمار می رود و در سال های اخیر از سیر طبیعی خود خارج گشته و در مناطق غرب و جنوب غرب ایران در تعداد روزهای بیشتری به وقوع می پیوندد. از آثار مخرب ریزگردها می توان به کاهش نور رسیده به گیاه، کاهش عملکرد محصولات کشاورزی، کاهش حاصلخیزی خاک، اخلال در سیستم های مکانیکی و ارتباطات و بروز مشکلات تنفسی اشاره کرد. مواد و روش ها: به منظور بررسی اثرات ریزگردها بر خصوصیات فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی گیاهان زراعی، آزمایشی در سال زراعی 99-1398 مزرعه در تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه کردستان واقع در دهگلان انجام شد. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار اجرا شد. فاکتورهای آزمایشی شامل فاکتور ریزگردها در 2 سطح (با اعمال ریزگردها و بدون اعمال ریزگردها) و فاکتور گیاه زراعی در 3 سطح (خیار، گوجه فرنگی و لوبیا) بودند. پس از هر بار عبور سامانه گرد و غبار از استان ریزگردها با استفاده از روش های گزارش شده جمع آوری شدند. پاشش ریزگردها بر سطح گیاهان زراعی (لوبیا، گوجه فرنگی و خیار) در اواسط دوره رشد و اوایل مرحله گلدهی صورت گرفت. سپس 10 روز پس از اعمال ریزگردها، صفات فیزیولوژیکی مانند محتوی کلروفیل برگ، غلظت پروتئین محلول در برگ، میزان پرولین برگ و کربوهیدرات های محلول در برگ و همچنین صفات مورفولوژیکی شامل وزن برگ، وزن ساقه و ارتفاع گیاه اندازه گیری شدند. یافته ها: نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که تأثیر ریزگردها بر محتوی کلروفیل کل و کلروفیل a، پرولین، پروتئین و قند محلول در آب معنی دار بود، این در حالی بود که ریزگردها اثر معنی داری بر محتوی کلروفیل b و قند محلول در الکل نداشتند. همچنین نتایج بدست آمده نشان داد که ریزگردها بر وزن برگ، وزن ساقه و ارتفاع خیار، گوجه فرنگی و لوبیا دارای تاثیر معنی دار بوده است. همچنین گیاهان مختلف از نظر وزن برگ و ارتفاع تفاوت معنی داری داشتند. با توجه به نتایج بدست آمده به طور کلی گیاه گوجه فرنگی بیشتر از لوبیا و خیار تحت تاثیر ریزگردها و کاهش صفات مورد مطالعه قرار گرفت که احتمالا بدلیل داشتن کرک های بیشتر در سطح برگ می باشد، هرچند در برخی صفات این نتیجه از لحاظ آماری معنی دار نبود. در واقع ریزگردها از طریق کاهش محتوی کلروفیل، محتوی پروتئین محلول و قندهای محلول در برگ و افزایش محتوی پرولین منجر به کاهش معنی دار وزن خشک برگ و ساقه در خیار، گوجه فرنگی و لوبیا و همچنین کاهش معنی دار ارتفاع در خیار و لوبیا شده است که این خسارت ها ممکن است به دلیل کاهش فتوسنتز در گیاهان زراعی باشد. تجزیه خوشه ای صفات و تیمارهای مختلف نیز نشان داد که صفات فیزیولوژیکی کربوهیدرات های محلول در آب و الکل همبستگی بیشتری با یکدیگر داشته و با صفت ارتفاع گیاه در یک خوشه قرار گرفتند. نتیجه گیری: کاهش عملکرد محصولات در سال های اخیر که توسط کشاورزان گاهاً گزارش می شود، ممکن است به دلیل وجود ریزگردها و همچنین ممانعت این پدیده از جذب ریز مغذی ها از طریق محلول پاشی شده است. بنابراین پیشنهاد می گردد در زمانی که سامانه های گرد و غبار از منطقه عبور می نمایند، درصورت امکان از آبیاری بارانی جهت جلوگیری از خسارت ریزگردها استفاده شود.
