راحله شاکری

باوجود تمام پژوهش‌هایی که سال‌ها در زمینه‌های مختلف بالینی و پایه برای درمان سرطان صورت گرفته است، اما همچنان سرطان دشمن سرسخت انسان محسوب می‌شود. متأسفانه تاکنون اثربخشی روش‌های درمانی موجود برای از پا درآوردن این دشمن سرسخت کمتر ثمره‌بخش بوده است. دلایل زیادی برای این عدم اثربخشی وجود دارد: از جمله این واقعیت که؛ اکثر ‌درمان‌های موجود برای درمان سرطان اختصاصی عمل نمی‌کنند همین امر موجب تحت تأثیر قرار گرفتن ‌سلول‌های طبیعی بدن و گاهی عوارض جبران‌ناپذیر برای آن‌ها می‌شود. هم‌چنین بسیاری از داروهای به کار برده شده برای درمان سرطان بسیار آبگریزاند و همین امر استفاده از آن‌ها را محدود کرده است. در نهایت می‌توان به نیمه‌عمر کوتاه داروهای شیمی‌درمانی اشاره کرد که باعث محدودیت اثربخشی آن‌ها شده است. این مشکلات محققان را ناگزیر کرده است تا برای کامیابی در مقابل این دشمن سرسخت دست به دامان طبیعت شوند. در این راستا، این پژوهش به بررسی اثر اسانس مرزه‌ی سهندی بر مهار تکثیر سلولی و القای مرگ در دو رده‌ی سلولی MDA-MB-231 (سرطان سینه) و A549 (سرطان ریه) پرداخته‌است. مرزه‌ی سهندی با نام علمی Satureja Sahendica Bornm جزو خانواده‌ی نعناعیان (Lamiaceae) است که در اکثر نقاط ایران با نام مرزه شناخته می‌شود. 15 گونه از آن در ایران وجود دارد که بیشتر در مناطق غربی و شمال‌غربی و دامنه‌های کوهستانی و بر روی صخره‌های آهکی و سنگلاخی رویش دارد. طبق تحقیقات مشخص شد که اسانس این گیاه بیشتر شامل تیمول، گاما-ترپینن و پارا-سایمن و کارواکرول است. در این پژوهش اثر اسانس مرزه‌ی سهندی با غلظت‌های مختلف بر بقای سلولی MDA-MB-231 و A549 در دو بازه‌ی زمانی 24 و 72 ساعت با تست MTT بررسی شد. اما با توجه به اینکه تست MTT، توانایی تشخیص نوع مرگ سلولی را ندارد، برای بررسی نوع مرگ‌سلولی القا شده توسط اسانس از دو روش رنگ‌آمیزی آکریدین‌اورنج-اتیدیوم‌بروماید و سنجش فلوسایتومتری مبتنی بر رنگ‌آمیزی AnnexinV-FITC/PI استفاده شد. در هر دو روش ابتدا سلول‌ها با غلظت‌های IC50 از اسانس تیمار شدند و سپس طبق دستورالعمل، سلول‌ها رنگ‌آمیزی شدند. با استفاده از میکروسکوپ فلورسانت از ‌سلول‌های رنگ‌شده با آکریدین‌اورنج-اتیدیوم‌بروماید تصویربرداری شد. ‌سلول‌های تیمار شده با AnnexinV-FITC/PI در دستگاه فلوسایتومتری آنالیز شدند. نتایج نشان داد که اسانس در غلظت 69/0 (در 24 ساعت) و 28/0 میلی‌گرم برمیلی‌لیتر (در 72 ساعت) سبب مرگ 50 درصد از ‌سلول‌های MDA-MB-231 و در غلظت 59/0 (در 24 ساعت) و 37/0 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر (در 72 ساعت) سبب مرگ 50 درصد از ‌سلول‌های A549 می‌شود. بنابراین اثر سیتوتوکسیک اسانس مرزه‌ی سهندی بر بقای هر دو رده‌ی سلولی وابسته به غلظت و وابسته به زمان بود. تصاویر میکروسکوپ فلورسنت و آنالیز فلوسایتومتری نشان داد که اسانس مرزه‌ی سهندی با القای آپوپتوز سبب مرگ در ‌سلول‌های سرطانی MDA-MB-231 و A549 می‌شود در ادامه با توجه به اینکه گروه‌های تیولِ آزاد در ‌سلول‌های سالم و زنده معمولاً به صورت احیا شده وجود دارند و کاهش سطح تیول آزاد سبب افزایش حساسیت سلول‌ها به آپوپتوز می‌شود، میزان کل تیول آزاد در ‌سلول‌های MDA-MB-231 تیمارشده با غلظت IC50 از اسانس مرزه‌ی سهندی اندازه‌گیری شد. نتایج نشان داد با افزایش غلظت اسانس مرزه‌ی سهندی، میزان گروه‌های تیول آزاد در لیز سلولی ‌سلول‌های MDA-MB-231 کاهش پیدا کرد که این عمل مقدمه‌ای برای ایجاد فرآیند آپوپتوز در این سلول‌ها است. بنابراین، اسانس مرزه‌ی سهندی حاوی ترکیب یا ترکیباتی است که از طریق آپوپتوز، سبب مرگ ‌سلول‌های MDA-MB-231 و A549 می‌شود.