پرویز کرمی

علوفه به عنوان یکی از مهمترین عوامل تولید محصولات دامی است و کیفیت آن به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده در سلامت، رشد و بهره‌وری دام‌ها، نقش بسزایی ایفا می‌کند. با توجه به ارتباط تنگاتنگ میان وضعیت تغذیه‌ای خاک و کیفیت گیاهان علوفه‌ای، انجام پژوهش‌های دقیق در این زمینه از اهمیت فراوانی برخوردار است. بر این اساس تحقیق حاضر با هدف بررسی کیفیت علوفه و مهمترین عناصر غذایی در گونه‌‌‌‌های مهم مرتعی شاملPrangos uloptera ، Ferula orientalis، Ferula haussknechtii و Bilacunaria macrocarpa در مراتع آبیدر سنندج انجام گرفت. علاوه بر کیفیت علوفه، مهمترین عناصر غذایی و ویژگی‌‌های خاک محل رویش گونه‌‌‌ها نیز بررسی و مقایسه گردید. در این پژوهش درصد ماده خشک(DMD) ، درصد پروتئین خام CP)، انرژی متابولیسمی (ME)، فیبر خام (CF)، درصد خاکستر (ASH)، الیاف نامحلول در شوینده اسیدی (ADF) و الیاف نامحلول در شوینده خنثی (NDF) به عنوان شاخص‌‌‌‌های کیفیت علوفه براساس روش‌های استاندارد آزمایشگاهی اندازه‌گیری و محاسبه شدند. همچنین درصد کربن، نیتروژن، فسفر، کلسیم و پتاسیم گیاه و خاک و جرم مخصوص ظاهری خاک از روش‌‌های معمول آزمایشگاهی اندازه‌گیری و محاسبه گردید. نتایج نشان داد شاخص‌های کلیدی کیفیت علوفه شامل درصد ماده خشک قابل هضم (DDM)، مصرف ماده خشک (DMI)، هضم‌پذیری ماده خشک (DMD)، انرژی متابولیسمی (ME)، خاکستر (Ash)، الیاف نامحلول در شوینده اسیدی (ADF)، الیاف نامحلول در شوینده خنثی (NDF)، پروتئین خام (CP) و ارزش غذایی نسبی (RFV) بین چهار گونه مورد بررسی وجود دارد (P<0.05). براساس مقدار میانگین شاخص‌های DDM، DMI، DMD و ME می‌توان به ترتیب از بیشترین به کمترین مقدار به صورت Ferula haussknechtii(1)، Ferula orientalis(2)، Prangos uloptera(3) و Bilacunaria microcarpa(4) رتبه‌بندی نمود. از نظر درصد پروتئین گونه‌های Ferula orientalis و Ferula haussknechtii به ترتیب با دارا بوردن 16/18 و 4/13 درصد بیشترین و کمترین مقدار را دارا هستند. مقایسه میانگین مقدار ADF و NDF در گونه‌های مورد نشان می‌دهد که این مقدار ویژگی‌ها در گونه‌ها دارای تفاوت معنی‌دار است (P<0.05). مقدار هر دو ویژگی در گونه‌ی Bilacunaria microcarpa بیشترین و در گونه‌ی Ferula haussknechtii کمترین مقدار است. مقایسه میانگین مقدار RFV در گونه‌ها حاکی از اختلاف معنی‌دار آن بوده و مقدار آن بالعکس ویژگی‌های ADF و NDF در گونه‌ی Ferula haussknechtii بیشترین و در گونه‌ی Bilacunaria microcarpa کمترین مقدار بوده است. بر اساس شاخص‌های مورد بررسی گونه Ferula haussknechtii بهترین و باارزش‌ترین علوفه در میان چهار گونه مورد مطالعه برای تغذیه دام است. در حالی که Bilacunaria microcarpa از نظر کیفیت علوفه در پایین‌ترین سطح قرار دارد که احتمالاً ناشی از بالا بودن محتوای دیواره سلولی غیرقابل هضم آن است. نتایج بررسی داده‌های ویژگی‌های خاکی نشان داد خاک رویشگاه گونه از نظر مقدار کربن آلی، نیتروژن و جرم مخصوص ظاهری با یکدیگر تفاوت معنی‌داری دارند ولی از نظر سایر ویژگی‌ها تفاوت معنی‌داری نداشتند (P>0.05). مقدار نیتروژن در رویشگاه‌های مورد بررسی تقریباً از الگوی مشابه کربن آلی خاک تبعیت نموده است.