پرویز کرمی

ارزیابی تولید علوفه یکی از مسائل مهم در مدیریت مراتع است. تعیین روش مناسب اندازه‌گیری تولید گیاهان از لحاظ دقت، سرعت و سهولت بکارگیری، هزینه اندازه‌گیری و غیر مخرب بودن همواره مورد توجه کارشناسان بوده است. این تحقیق با هدف انتخاب مدل مناسب برای برآورد تولید گونه‌های مهم مرتعی منطقه عوالان کامیاران با استفاده از ویژگی‌های مورفولوژیک گیاهی انجام شده است. گونه‌های Prangos ferulacea (جاشیر)، Ferula hausknecktii (کما)، Chaerophyllum macropodum (جعفری فرنگی معطر)، Bromus tomentellu (علف پشمکی)، Festuca ovina (علف بره) و Thymus kotschyanus (آویشن) به عنوان گونه‌های شاخص منطقه مورد مطاله انتخاب شدند و در هر گیاه ویژگی‌های مورفولوژیک شامل ارتفاع، قطر تاج، قطر یقه و قطر میانه اندازه‌گیری شد. در زمان گلدهی کامل گونه‌ها، به صورت تصادفی از هر گیاه 30 پایه انتخاب شد و ویژگی‌های مورفولوژیک فوق و مقدار وزن خشک گیاه از طریق قطع و توزین اندازه‌گیری شد. با استفاده از تحلیل رگرسیون، نوع رابطه مابین تولید و ویژگی‌های مورفولوژیک بررسی شد. در واقع ارتباط هر یک از ویژگی‌های مورفولوژیک گیاهی به عنوان متغیر مستقل و تولید به عنوان متغیر وابسته بررسی گردید. در این تحقیق از مدل‌های تک بعدی که تنها یک ویژگی را بررسی می‌کند و از مدل‌های دو بعدی (در هر مدل دو ویژگی در نظر گرفته شد)، به صورت: قطر میانه در ارتفاع، قطر یقه در ارتفاع، قطر تاج پوشش در ارتفاع شامل از مدل‌های خطی ساده، لگاریتمی، معکوس، درجه دو، درجه سه، ترکیبی، توانی، سیگموئید و نمایی، و همچنین از مدل چند گانه استفاده گردید. از دو سوم داده‌ها برای ساخت مدل و از یک سوم باقیمانده برای ارزیابی و اعتبار سنجی مدل استفاده شده است. پس از استخراج مدل‌های معنی‌دار، عملیات اعتبارسنجی برای انتخاب مدل، از بین مدل‌های معنی‌دار با بیشترین ضریب تبیین انجام شد. از معیارهای ضریب تبیین تطبیق یافته (R2)، قدر مطلق میانگین اختلاف (ME)، ریشه دوم میانگین مربع اختلافات (RSME)، میانگین مربع اختلافات (MSE) و میانگین مربعات اختلاف مشاهده‌ها از میانگین (MSV) برای انتخاب مناسب‌ترین مدل استفاده شد. نتایج نشان داد که هر یک از ویژگی‌های بررسی شده با تولید گیاهان در ارتباط مستقیم است. با این وجود هر کدام از این ویژگی‌ها، نوع خاصی از ارتباط را با تولید داشته و در مدل‌های مختلفی می توانند برآورد مناسبی از تولید داشته باشند. در شرایطی که از مدل‌های تک بعدی استفاده شود برای برآورد جاشیر، کما، جعفری فرنگی معطر، علف پشمکی، علف بره و آویشن به ترتیب ویژگی‌های ارتفاع (X1) (LogY=e(0.745-18.253/X1))، قطر تاج (X4) (Y=-96.522+2.856X4))، قطر میانه (X3) (LnY = 2.855+0.018X3)، قطر میانه (X3) (Y=56.302-917.048/X3)، قطر یقه (X2) (Y=-136.76 + 49.168LnX2) و قطر تاج (X4) (LnY=e(3.87-22.806/X4) ) مناسب‌ترین ویژگی بوده‌اند. در شرایطی که از مدل‌های دو بعدی استفاده شود برای برآورد جاشیر، کما، جعفری فرنگی معطر و علف بره به ترتیب ویژگی‌های متغیر قطر یقه در ارتفاع (X5) (LogY=0.669X5 LnX5)، متغیر ارتفاع در نصف قطر میانه به توان دو (X9) (Y= -414.861+52.445LnX9)، ارتفاع در (قطر یقه + قطر میانه + قطر تاج تقسیم بر سه) (X11) (LnY=e(4.126-505.796/X11)) و ارتفاع در نصف قطر یقه به توان دو (X8) (LnY=e(4.058-929.395/X8)) و برای آویشن اگر چه متغیر نصف قطر یقه در ارتفاع (X5) (LnY=e(3.512-92.968/X5)) دارای بالاترین ضریب تبیین نبوده ولی در دو شاخص از چهار شاخص ارزیابی، نسبت به سایر مدل‌ها برتری داشته است. ویژگی ارتفاع در نصف قطر تاج به توان دو (X10) دارای بیشترین مقدار ضریب تبیین بوده و از لحاظ شاخص MSVنسبت با سایر مدل‌ها کارایی بیشتری در برآورد تولید آویشن از خود نشان داده است (LnY=1.673X10 0.319). در خصوص علف پشمکی تفاوت زیادی بین مدل‌ها وجود ندارد و ویژگی‌های ترکیبی توانایی تقریباً یکسانی در برآورد تولید دارند. رگرسیون چند گانه برای برآورد تولید تمامی گونه‌هی مورد مطالعه از کارآیی نسبتاً بالایی برخوردار بود. در کل، نتایج این تحقیق نشان داد که می-توان با استفاده از ویژگی‌های مورفولوژیک و مدل‌سازی با کمترین تخریب در مرتع و در زمان مناسب، به برآورد قابل قبولی از مقدار تولید دست یافت.