هدف از پژوهش حاضر بررسی میزان انباشت ریزگرد بر روی برگ سه گونه پهن برگ (زبان گنجشک، بلوط ایرانی و اقاقیا) مورد استفاده در جنگلکاری های استان کرمانشاه و همچنین بررسی تبادلات گازی و چگونگی پاسخ فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی آن ها به ریزگرد به عنوان یک عامل استرس زا بوده است. از هر گونه 40 اصله نهال چهار ساله تهیه شد (20 اصله به عوان تیمار و 20 اصله به عنوان شاهد). نهال های تیمار در طول تابستان هر 15 روز یک بار و در کل 6 بار با ریزگرد تیمار شدند. تیمار ریزگرد با تزریق ریزگرد ها به درون محفظه ای به ابعاد 2×3×3 با استفاده از پمپ فشار صورت گرفت. مقدار انباشت ریزگرد بر روی برگ ها، برخی صفات مورفولوژیکی برگ از قبیل طول، عرض، محیط، سطح برگ و سطح ویژه برگ و برخی صفات فیزیولوژیکی برگ از قبیل مقدار رنگدانه های برگ، اسید آمینه پرولین و همچنین تبادلات گازی برگ از قبیل سطح فتوسنتز، هدایت روزنه ای، تعرق و تنفس اندازه گیری شدند. داده های جمع آوری شده پس از بررسی نرمال بودن آن ها در قالب یک آزمایش فاکتوریل با دو عامل گونه در سه سطح (بلوط ایرانی، زبان گنجشک و اقاقیا) و ریزگرد در دو سطح (شاهد و ریزگرد) با استفاده از نرم افزار SPSS تجزیه واریانس شدند و در صورت تأثیر معنی دار عامل های مورد بررسی بر روی صفات مورد مطالعه، میانگین های بدست آمده با استفاده از آزمون های مقایسه میانگین ها با همدیگر مقایسه شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تأثیر دو عامل گونه و ریزگرد و همچنین اثر متقابل آن ها بر روی اکثر صفات مورد بررسی از قبیل میزان انباشت ریزگرد بر روی برگ ها، صفات مورفولوژی برگ ها، صفات فیزیولوژی برگ ها و تبادلات گازی برگ ها در سطح 99 یا 95 درصد معنی دار بوده است. نتایج مقایسه میانگین ها نشان می دهد که بیشترین میزان انباشت ریزگرد بر روی برگ های بلوط ایرانی (5/83 میلی گرم ریزگرد به ازای هر گرم وزن تر برگ) و کمترین میزان انباشت بر روی برگ های گونه زبان گنجشک (3/43 میلی گرم به ازای هر گرم وزن تر برگ) با تفاوت معنی داری در سطح 5 درصد اتفاق افتاد و گونه اقاقیا (3/55 میلی گرم به ازای هر گرم برگ تر) از این نظر با تفاوت معنی داری بین دو گونه دیگر قرار گرفت. مقایسه میانگین های برخی از صفات مورفولوژی برگ (طول برگ، عرض برگ، سطح برگ، ضخامت برگ، ضریب گردی برگ، محیط برگ و سطح ویژه برگ) و صفات فیزیولوژی برگ (رنگدانه ها، اسید آمینه پرولین، آنزیم های پراکسیداز و کاتالاز، قندهای محلول و کربن) و همچنین تبادلات گازی (سطح فتوسنتز و تنفس و هدایت روزنه ای) گونه های مورد مطالعه نشان می دهد که بین گونه های مورد مطالعه تفاوت معنی داری مشاهده می شود و همچنین تحت تأثیر ریزگرد تغییر قابل توجه ای در آن ها ایجاد شده است. از نظر پاسخ به ریزگرد، نتایج کلی نشان می دهد که در خصوص اکثر صفات مورفولوژی، فیزیولوژی و تبادلات گازی مورد بررسی، بیشترین تغییر در گونه زبان گنجشک و کمترین تغییر در گونه بلوط ایرانی تحت تأثیر ریزگرد به عنوان یک عامل استرس زا مشاهده شده است.
