نقی شعبانیان

طوفان های گردوغبار، منبع عمده ذرات جامد در جهان هستند که تأثیر قابل توجهی بر آلودگی هوا، سلامت انسان و محیط زیست دارند. برگ های گیاهان نه تنها با جذب ذرات معلق موجود در هوا، کیفیت آن را بهبود می دهند، بلکه تحت تأثیر انباشت ذرات ریزگرد روی خود نیز هستند. هدف از پژوهش پیش رو، ارزیابی مقدار جذب ریزگردها توسط برگ گونه های غالب درختی شامل بلوط ایرانی (Quercus Brantii Lindl.)، وی ول (Q. libani Oliv.)، مازودار (Q. infectoria Oliv.) و پسته وحشی (Pistacia atlantica Desf.) در جنگل های زاگرس شمالی بود. به این منظور با استفاده از یک شبکه آماربرداری منظم تصادفی در جنگل های شهرستان مریوان در استان کردستان از خاک منطقه، برگ درختان و ریزگرد رسوب یافته روی آن ها نمونه برداری شد. فراساختار برگ گونه های مذکور توسط میکروسکوپ الکترونی بررسی شد. عناصر موجود در خاک منطقه و ریزگرد رسوب یافته روی برگ درختان به تفکیک گونه های مورد مطالعه با استفاده از سیستم EDS (Energy Dispersive X-ray Spectroscopy) و دستگاه جذب اتمی ارزیابی شدند. درنهایت، توان هر هکتار جنگل در جذب ریزگرد برآورد شد. نتایج نشان داد که ساختار ریخت شناختی برگ های هر سه گونه بلوط و نیز پسته وحشی به طور کامل با یکدیگر متفاوت هستند. این تفاوت ها، نقش متمایزی در رسوب ریزگرد روی برگ درختان ایفا می کنند. بیشترین مقدار جذب ریزگرد توسط برگ در بلوط ایرانی (012/0 گرم در هر برگ) و سپس، در مازودار (006/0 گرم در هر برگ) و وی ول (005/0 گرم در هر برگ) مشاهده شد، درحالی که کمترین مقدار این متغیر مربوط به پسته وحشی (0015/0 گرم در هر برگ) بود. مقدار ریزگرد رسوبی در یک هکتار از جنگل های مورد مطالعه با موجودی خوب (400 اصله در هکتار) 7/87 کیلوگرم برآورد شد. نتایج آزمایش EDS نشان داد که عناصر رادیواکتیو، سنگین، سمی و خطرناک در نمونه های خاک وجود نداشتند. یافته های این پژوهش بیانگر نقش خوب درختان جنگلی در پالایش هوای آلوده از ریزگرد و نیز توان متفاوت گونه های مورد مطالعه برای جذب آن هستند.