عوامل مؤثر در متفاوت بودن انسان و هر آنچه که به او وابسته است در ابعاد کلی، عوامل زبانی، اجتماعی، جغرافیایی، اقتصادی و... را شامل میشود. این عوامل تأثیرات چشمگیری در باورها، خلقیات، فرهنگها و جهانبینیها دارد. هنر یکی از دستاوردهایی است که این شاخصههای انسانی در آن نمود و حضور مییابند. تأکید این نوشتار بر تفاوت دو عامل جغرافیایی و زبانی است که هنر ادبیات را تحت تأثیر خود قرار داده است. از میان شاعران فارسی و کردی دو اثر(دیوان غزلیات سعدی شیرازی و دیوان مولوی کرد) را انتخاب کردهایم و تفاوتهای چشمگیر را در ابعاد گسترده که در نتیجهی گوناگونی زبانی و جغرافیایی ایجاد شدهاند را استخراج کردهایم. روش کار توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای است. آنچه در نتیجهی تحقیق حاصل شد عینیگرایی زبان مولوی و ذهنیگرایی زبان سعدی است. تصویرسازیهای زنده و فراوان مولوی که با ارجاع به طبیعت و محیط زندگی و اقلیمیاش نمود یافته است، در مقابل درونگرایی و کلیبافی زبان سعدی که کمتر به عناصر بیرونی ارجاع داده است، قرار گرفت.
