علی رغم عزم جامعه جهت منسجم نگاه داشتن کانون خانواده به عنوان بنیادی ترین نهاد موجود در جامعه، متاسفانه فضای مجازی، اینترنت و در ذیل آن شبکه های اجتماعی مجازی بسیاری از کارکردهای خانواده را دچار اختلال نموده و منجر به انواع آسیب ها در خانواده گردیده است و نیز منشا بروز دگرگونی های عمیق و اساسی در ارزش های یک خانواده و روابط میان اعضای آن به ویژه روابط میان مادران و کودکان خود و به خطر افتادن بنیان خانواده شده است. این پژوهش درصدد است آسیب های فضای مجازی را در ارتباط با مادران و کودکان شناسایی نموده و پس از شناخت آسیب ها و طراحی و روانسنجی پرسشنامه آسیب شناسی فضای مجازی، جهت حل هر چه بهتر این مشکل، راه حلهای مناسبی در جهت پیشگیری و یا کاهش این گونه آسیب ها ارائه دهد، تا از تاثیرگذاری عوامل مخرب ناشی از آن جلوگیری شود و معضلات و آسیب های استفاده از فضای مجازی در خانواده به حداقل ممکن کاهش یابد. روش: پژوهش حاضر در دو مرحله صورت گرفت. در مرحله اول که مطالعه کیفی با رویکرد پدیدارشناسی بود محقق با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند با حداکثر تنوع، از طریق مصاحبه های فردی عمیق نیمه ساختارمند با 40 نفر از مادران به جمع آوری داده ها پرداخت. داده ها با روش تحلیل درون مایه ای مورد تجزیه و تحلیل کیفی قرار گرفتند تا درون مایه های اصلی و فرعی استخراج گردند. در مرحله دوم مطالعه، بر اساس نتایج مرحله اول و تحلیل محتوی منابع و متون موجود برای بررسی آسیب شناسی فضای مجازی در روابط مادر و کودک یک پرسشنامه طراحی شد. سپس با استفاده از پژوهش روش شناسی، ویژگی های روان سنجی پرسشنامه طراحی شده مورد بررسی قرار گرفت. روایی صوری پرسشنامه با نظرخواهی از 10 نفر از مادران و روایی محتوا توسط 11 نفر از اساتید و متخصصان روانشناس و مشاور تأیید شد. برای بررسی اعتبار سازه پرسشنامه با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی، 262 نفر از مادران که به صورت تصادفی طبقه ای انتخاب شدند مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته ها: نتایج این تحقیق در بخش اول آسیب های فضای مجازی را در روابط مادر و کودک به خوبی تبیین نمود. درون مایه های اصلی شامل: آسیب های فردی، آسیب های اجتماعی و آسیب های تربیتی و آموزشی بود. همچنین این مطالعه منجر به طراحی و اعتبارسنجی پرسشنامه روا و پایا و مطابق با شرایط فرهنگی جامعه ایرانی، برای بررسی آسیب های فضای مجازی در روابط مادران و کودکان شد. متوسط شاخص روایی محتوای ابزار 98/0 بود. نتیجه تحلیل عاملی اکتشافی بیانگر 3 عامل برای ابزار بررسی آسیب شناسی فضای مجازی در روابط مادران و کودکان بود. اندازه گیری همسانی درونی، ضریب آلفای کرونباخ برای ابزار 81/0و ثبات ابزار با استفاده از ضریب همبستگی داخل طبقه ای (ICC) در فاصله زمانی دو هفته 85/0را نشان داد. نتیجه گیری: این مطالعه برای اولین بار ابزاری جهت سنجش کمی آسیب های فضای مجازی در روابط مادران و کودکان 8-3 سال فراهم نمود که می تواند توسط محققین در مطالعات آینده مورد استفاده قرار گیرد. شناسایی آسیب ها می تواند به موفقیت برنامه های پیشگیری از آسیب های فضای مجازی و ارتقای روابط میان مادران و کودکان کمک بسیار مؤثری نماید.
