یکی از اهداف اصلی و مهم مراکز آموزش و پرورش توسعه سالم مهارت های اجتماعی کودکان است. کودکانی که فاقد سطوح بالای مهارت های اجتماعی هستند، نه تنها تعامل موفقیت آمیزی با همسالان خود ندارند، بلکه رفتارهای مشکل دار درونی سازی شده (مثل احساس غمگینی، افسردگی و...) و رفتارهای مشکل دار بیرونی سازی شده (مثل پرخاشگری و...) را نیز بیشتر تجربه می کنند. اهمیت مشکلات اجتماعی در مدارس به گونه ای است که علی رغم تحقیقات گسترده متخصصان این حوزه، کماکان دغدغه کاهش این معضلات چالش مهم وزارت آموزش و پرورش است. از طرفی نبود پژوهش های منسجم در زمینه تاثیر عوامل محیطی و ویژگی های معماری مدرسه بر کاهش این مشکلات، سبب شده نقش معماری و تاثیر محیط فیزیکی بر مهارت های اجتماعی کمرنگ دیده شود. از این رو، هدف پژوهش حاضر در راستای رویکردهای مکان محور و روانشناسانه، دستیابی به توانایی های بالقوه معماری فضاهای مدرسه با توجه به شاخص ها و عناصر فیزیکی و کالبدی آن است تا با ارتقای مهارت های اجتماعی کودکان، نقشی موثر در کاهش مشکلات ذکر شده داشته باشد. در این راستا، ابتدا به جمع آوری و تدوین ادبیات موضوع پرداخته شد. سپس با استفاده از روش تحقیق آمیخته متوالی در دو بخش کیفی و کمی مفاهیم استخراج شده و مورد بررسی قرارگرفتند. بخش کیفی با مصاحبه نیمه ساختاریافته با متخصصان علوم تربیتی و روانشناسی آغاز گشت. سپس، با کمک روش تحلیل مضمون به عنوان ابزار، کدگذاری و تجزیه و تحلیل داده های مصاحبه انجام شد. در این رابطه، پانزده عامل حاصل مطالعات صورت گرفته شناسایی شد. در بخش دوم و در روش تحقیق کمی، جهت بررسی روابط بین عوامل استخراج شده و نیز تعیین اهمیت و اولویت هر یک از متغیرها از روش مدلسازی ساختاری تفسیری(ISM) استفاده شد. به همین منظور داده های بدست آمده بصورت پرسشنامه ISM در اختیار متخصصان معمار که به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده بودند، قرار گرفت. نتایج پس از تشکیل ماتریس و تعیین مراحل سطح بندی متغیرها در روش مدلسازی ساختاری تفسیری، به شکل مدل نهایی و در نهایت نمودار تحلیل MICMAC ختم شد. نتایج نشان داد از میان تمامی عوامل، عامل ارتباط با طبیعت، مهمترین و تاثیرگذارترین متغیر محیطی تاثیرگذار بر مهارت های اجتماعی کودکان است. همچنین نحوه سازماندهی فضاها و کاهش استرس ناشی از رسمیت و جدیت فضاهای مدرسه با ایجاد فضاهایی شبیه به خانه از دیگر عوامل تاثیرگذار مهم در اولویت بعدی قرار می گیرند. ایجاد قلمروهای خصوصی و نیمه خصوصی و نیز فضاهای بازی انگیز، گزینش متدهای آموزشی جدید و دانش آموز محور و نیز تطبیق شرایط محیطی و معماری مدرسه با این متدها از عوامل شناسایی شده دیگر هستند. آسایش کالبدی، کیفیت و تسهیلات فضا، اجتماع پذیری، انعطاف پذیری و رویدادپذیری فضاها، سرزندگی و هویت مکان، و در نهایت امنیت روانی محیط و حس تعلق به مدرسه از دیگر عواملی هستند که در چرخه های پیچیده روانشناسی بر احساس، رفتار و عملکرد دانش آموزان و مهارت های اجتماعی آنان تاثیرگذار هستند.
