محمد رزم کبیر

تنوع و نرخ پژوهش‌های زنبور عسل در طی یک قرن گذشته، به طور مداوم روند افزایشی داشته و اهمیت آن در عصر جدید به دلیل نقش چشمگیر زنبور عسل در جامعه و به صورت ویژه در بخش‌های کشاورزی، اقتصاد، امنیت غذایی، دارو و حتی فناوری محاسبات، روز به روز در حال گسترش است. در حال حاضر نژادهای زنبوعسل ایرانی، نژاد وارداتی کارنیولان و هیبرید ایرانی×کارنیولان، بیشترین فراوانی را در صنعت پرورش زنبور عسل ایران به خود اختصاص می‌دهند. هدف پژوهش حاضر مقایسه عملکرد نژاد ایرانی با نژاد کارنیولان و هیبرید ایرانی×کارنیولان برای صفات نرخ ‌تخم‌ریزی ملکه، رشد جمعیت، جمع‌آوری گرده، رفتار دفاعی، تولید عسل و تولید بره‌موم بود. به این منظور، در پایان فصل زمستان‌گذرانی سال 1399 از هر نژاد تعداد 8 کلونی انتخاب و کندوها از نظر ذخیره عسل وگرده، تعداد قاب و جمعیت اولیه همسان‌سازی شدند. ثبت مشاهدات صفات رشد جمعیت و نرخ ‌تخم‌ریزی ملکه به صورت هفتگی و در طی بهار 1400 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه کردستان انجام ‌شد. رکوردبرداری صفات نرخ ‌تخم‌ریزی ملکه، جمع‌آوری گرده و تولید عسل به صورت پیوسته بود و تجزیه این صفات با مدل خطی انجام شد اما صفات رشد جمعیت، تولید بره‌موم و رفتار دفاعی به صورت کیفی ارزیابی شدند و برای این صفات از مدل رگرسیون لجستیک در نرم‌افزار SAS استفاده شد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد برای صفات جمعیتسازی و جمع‌آوری گرده، هیبرید ایرانی×کارنیولان نسبت به نژادهای والدینی به طور معنی‌داری برتری داشت (p<0.05). این مساله به سبب هتروزیس، تکمیل کنندگی نژادی و استفاده از کلونی‌های برتر نژاد ایرانی در لاین پدری بود. نژاد زنبور عسل کارنیولان، برای صفت تولید عسل، عملکرد بهتری داشت(p<0.05). همچنین از نظر صفات رفتار دفاعی و تولید بره‌موم، نژاد زنبورعسل ایرانی به طور معنی‌داری از نژادهای دیگر در سطح بالاتری قرار داشت(p<0.05). درصد هتروزیس بر اساس اختلاف عملکرد مشاهده شده و مورد انتظار آمیخته‌ها نسبت به مقدار متوسط والدین برآورد شد. درصد هتروزیس برای صفت تولید عسل 8/3-% ، برای صفت جمع‌آوری گرده 6/32%، برای صفت نرخ تخم‌ریزی 10%، برای صفت رشد جمعیت معادل 5/24%، برای صفت تولید بره‌موم 1/2-% و برای صفت رفتار دفاعی 3/16-% برآورد شد. نتایج نشان داد زنبور عسل ایرانی در اکثر صفات تنوع زیادی دارد که نشان دهنده ظرفیت ژنتیکی این نژاد برای برنامه‌های اصلاح‌نژادی و انتخاب ژنتیکی درون نژادی است. همچنین بهره‌گیری از نژادها و لاین‌های برتر به صورت خالص و یا آمیخته می‌تواند بهبود عملکرد و کارائی بخش زنبور عسل را به همراه داشته باشد.