محمد رزم کبیر

زنبورعسل مهم ترین حشره گرده افشان است که نقش بسیار مهمی در زندگی گیاهان و جانوران، به ویژه انسان ها ایفا می کنند. علاوه بر تولیدات مهم این حشره مانند عسل، گرده، موم، بره موم، ژله رویال، زهر و غیره، نقش آن در گرده افشانی گیاهان و در نتیجه افزایش بهره وری محصولات زراعی و باغی قابل توجه است. امروزه اهمیت ارزیابی تنوع ژنتیکی در اصلاح نژاد دام و سایر ارگانیسم های مفید مانند زنبورهای عسل بر کسی پوشیده نیست. لذا هدف از این پژوهش ارزیابی تنوع ژنتیکی و شناسایی گونه و زیرگونه های جمعیت های زنبورعسل برخی از شهرهای شمال غرب ایران و آقلیم کردستان عراق با استفاده از روش های مورفولوژیکی و مولکولی بود. به این منظور، تعداد 228 زنبور کارگر جهت مطالعه ی صفات مورفولوژیکی بال زنبورهای عسل شامل طول و عرض بال جلو، طول و عرض بال عقب، شاخص موبیتال و اندازه زاویه های A4، D7 و G18 روی بال جلو استفاده شد. همچنین تعداد 170 زنبورعسل کارگر در تجزیه و تحلیل قطعاتی از ژن های میتوکندریایی شامل دو ژن COI و COII با استفاده از تکنیک PCR-RFLP مورد استفاده قرار گرفت. به علاوه، ارتباط نشانگرهای ISSR با صفات مورفولوژیکی بال زنبورهای عسل مورد بررسی قرار گرفت. استخراج DNA از قفسه سینه ی زنبورهای عسل و با استفاده از روش HotSHOT صورت گرفت. جهت هضم آنزیمی قطعات تکثیر شده از آنزیم TaqI برای برش ژن COI و از آنزیم XbaI برای برش ژن COII استفاده شد. نتایج تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی بال زنبورهای عسل نشان داد که میان نمونه های جمع آوری شده از آقلیم کردستان عراق با نمونه های شمال غرب ایران در رابطه با تمام صفات بجز اندازه زوایای A4 و G18 تفاوت معنی دار وجود دارد (0.01>p). همچنین بررسی فاصله ی ژنتیکی زنبورهای عسل دو جمعیت با استفاده از آنالیز فواصل ماهالانوبیس و پروکراستی و همچنین آنالیز متغیرهای کانونیک متفاوت بودن این دو جمعیت را تایید کرد. بررسی ناحیه ای از ژن COI در دو جمعیت نشان داد که تمام زنبورهای عسل مورد مطالعه در هر دو جمعیت به گونه ی mellifera Apis تعلق دارند. با اینحال، وجود تفاوت میان زنبورها در جمعیت اقلیم کردستان عراق و شمال غرب ایران با آنالیز ناحیه ی مورد مطالعه از ژن COII تایید شد. همچنین نتایج آنالیز نشانگرهای ISSR نشان داد که در صفات مورفولوژیکی بال زنبورهای عسل با تعدادی از جایگاه های شناسایی شده ارتباط معنی دار وجود دارد (0.05>p). نتایج این پژوهش نشان داد که با وجود نزدیکی آقلیم کردستان عراق و شمال غرب ایران، زنبورهای عسل این دو منطقه از نظر زیرگونه با یکدیگر تفاوت دارند، اما هر دو جمعیت مورد مطالعه از گونه ی Apis mellifera می باشند.