محمد حسین قلی زاده

مطالعه دمای هوا و دمای خاک در اعماق مختلف، از نظر هواشناسی، اقلیم شناسی، کشاورزی و صنعت، از اهمیت زیادی برخوردارند و نقش اساسی در حیات گیاهان و کشاورزی دارند. مهمترین هدف در این پژوهش ارزیابی ارتباط تغییرات دمای خشک و دمای اعماق خاک (5، 10، 20، 30، 50 و100سانتیمتری) در ساعت (6:30، 12:30و 18:30) در (302 ایستگاه) در سطح ایران طی بازه زمانی (2018-1992) میباشد. نتایج این پژوهش نشان داد؛ همبستگی مثبت و مستقیم در تمام سال بین دمای هوا و دمای اعماق خاک وجود دارد و تغییرات دمای اعماق خاک بویژه تا عمق 50 سانتیمتری تابعی از تغییرات دمای هوا می باشد.تحلیل نقشه ها نشان داد مناطقی که از تراکم ارتفاعات برخوردار هستند و یا توپوگرافی مرتفع دارند مثلا نواحی غرب و شمال کشور که دارای کوه های البرز و زاگرس هستند نوسان دمای هوا در این مناطق، همبستگی بیشتری با دمای اعماق خاک دارد و در سایر نواحی، میزان همبستگی کمتر است. با توجه به نتایج برآوردگر اریب، ارتباط دمای هوا و دمای اعماق خاک در ساعت6:30 که معمولا حداقل دمای شبانه روز در این موقع زمانی رخ می دهد، در نواحی با آب و هوای مرطوب تر که منطبق بر غرب، شمال غرب و شمال است، همپوشانی بیشتری نشان می دهد. نتایج حاصل از تفسیر ارتباط دمای هوا و دمای اعماق خاک درساعت 12:30 نشان داد که در نیمه ی شمالی کشور نقش پذیری دمای اعماق خاک از دمای هوا بیشتر است و دمای اعماق خاک با یک شیب ملایم و با افزایش عمق خاک مقدار آن افزایش می یابد. نتایج حاصل از تفسیر ارتباط دمای هوا و دمای اعماق خاک درساعت 18:30 نشان داد که در نیمه ی شمالی کشور نقش پذیری دمای اعماق خاک از دمای هوا بیشتر است و دمای اعماق خاک با یک شیب ملایم و با افزایش عمق خاک مقدار آن افزایش می یابد. در حالی که در نیمه جنوبی محدوده ی مورد مطالعه، رابطه معکوس بین پارامترها مشاهده می گردد. به طوری که با افزایش عمق خاک، متغیر دمای عمق خاک نسبت به دمای هوا کاهش محسوسی نشان می دهد. نتایج برآورد گر بایاس نشان داد که میزان نا اریبی دمای هوا و دمای اعماق خاک در فصل بهار در نواحی با آب و هوای مرطوب تر که منطبق بر غرب، شمال غرب و شمال است، همپوشانی بیشتری نشان می دهند و در سایر نواحی به دلیل برخورداری از آب و هوای گرم و خشک، زمین های با ظرفیت گرمایی کم و آلبدوی زیاد، نرخ دمای اعماق خاک پایین تر از دمای هواست و با روند نزولی در فاصله ی بیشتری از دمای هوا قرار دارند. به طورکلی روند تغییرات دمای هوا و دمای اعماق خاک در گستره ایران نشان داد که دمای هوا روند افزایش داشته و به دنبال آن دمای اعماق خاک بویژه در عمق های کمتر خاک حدود یک درجه سانتیگراد افزایش یافته است و در نواحی مرتفع یک تا دو درجه سانتیگراد سیر کاهشی داشته است.