محمد حسین قلی زاده

چکیده دمای خاک یکی از پارامترهای مهم در مطالعات هیدرولوژی، هواشناسی کشاورزی و اقلیم شناسی می باشد. در این پژوهش تغییرات دمای خاک ایران تا عمق یک متری زمین با هدف شناسایی رفتار زمانی و مکانی دما در عمق های مختلف خاک در گستره ی ایران بررسی شده است. برای این کار داده های دمای خاک 150 ایستگاه هواشناسی ایران تحلیل شده است. بدین منظور داده های موجود کنترل کیفی شده و در ادامه تحلیل های آماری مقدماتی روی داده ها انجام شده است. میانگین بلندمدت روزانه و ماهانه از داده های دمای خاک در عمق های مختلف محاسبه شد و سپس تغییرات روزانه و ماهانه برای کل ایران مورد بررسی قرار گرفت. همچنین ضریب تغییرات مکانی دمای سطح خاک و عمق های مختلف آن از 5 تا 100 سانتی متری بررسی شده است. به منظور بررسی دقیق تر رفتار زمانی و مکانی دمای سطح خاک و عمق های مختلف آن در ایران روند دمای خاک با استفاده از آزمون ناپارامتری من-کندال و شیب خط سن بررسی شده است. نتایج نشان داده است که در تمامی عمق های مورد مطالعه میانگین بلندمدت روزانه در ساعت 12:30 ظهر و 18:30 عصر بسیار به هم نزدیک هستند. میانگین دمای ساعت 6:30 صبح از عمق 5 تا 20 سانتی متری تفاوت قابل توجهی با دو دیدبانی دیگر دارد. همچنین رابطه ی مستقیم میان افزایش و کاهش دمای خاک در طول سال و ضریب تغییرات روزانه ی آن دیده می شود. نتایج حاصل از بررسی روند نشان داد که روند مثبت دما در دو فصل تابستان و زمستان در گستره ی ایران فراگیر بوده است. در فصل تابستان روندهای قوی با اطمینان 99 درصد غالبا در مناطق کوهستانی فراوانی بیشتری دارد در حالی که در فصل زمستان ایستگاه ها واقع در نیمه ی جنوبی ایران بیشترین روند مثبت دمای خاک را در عمق های مختلف تجربه کرده اند. نتایج بررسی شیب دما گویای این است که شیب های دمایی بالاتر از 1 درجه ی سلسیوس بیشتر در عمق های صفر تا 20 سانتی متری خاک دیده می شود. در فصل زمستان بیشترین مقادیر شیب دما در گستره ی ایستگاه های مورد مطالعه در ایران رخ داده است. این شرایط نشان دهنده ی افزایش دماهای کمینه ی سالانه است که در این فصل رخ می دهد و در حالت کلی تمایل دمای خاک ایران به سمت افزایش را در بلندمدت نشان می دهد. کلمات کلیدی: دمای خاک، تغییرات زمانی-مکانی، آزمون من-کندال، شیب سن، ایران