مسعود داوری

فرسایش خاک را می توان به عنوان یکی از مهمترین موانع دستیابی به کشاورزی پایدار و توسعه منابع طبیعی بر-شمرد. فرسایش نه تنها خود خاک را از بین برده و حاصلخیزی آن را کاهش می دهد، بلکه می تواند با ایجاد رسوب مواد سبب پر شدن مخازن سدها، گرفتگی و انسداد مجاری آبیاری، آبراهه ها و رودخانه ها، گل آلود کردن آب رودخانه ها و کاهش ظرفیت ذخیره آب در مخازن زیرزمینی شود. افزون بر این، فرسایش خاک با کاهش کیفیت آب می تواند در تهیه آب های شرب و صنعتی نیز مشکلاتی را به وجود آورد. برغم اهمیت فراوان و غالب بودن فرسایش آبی در بیش از 120 میلیون هکتار از اراضی کشور، برآوردی یکسان و واحد در مورد نرخ فرسایش خاک در ایران وجود ندارد. از مقدار فرسایش آبی در ایران برآوردهایی مختلف از 1 تا 5 میلیارد تن در سال توسط کارشناسان و دستگاه های ذی ربط گزارش شده که بیان گر پراکندگی آراء کارشناسی در این زمینه می باشد. گرچه این ارقام ذکر شده راجع به مقدار فرسایش خاک در ایران متفاوت از هم و گاهی اغراق آمیز به نظر می رسد، لیکن موضوع قابل توجه این است که به طور قطع روند تخریب و هدر رفت خاک در ایران افزایشی و نگران کننده است. بررسی ها نشان می دهد حتی با در نظر گرفتن فرسایشی معادل یک میلیارد تن در سال در قالب طرح سیمای فرسایش حوزه های آبخیز کشور، این مقدار برآوردی حدود 5 برابر حد مجاز فرسایش خاک می باشد. اطلاعات ما راجع به فرسایش بادی کشور در مقایسه با فرسایش آبی کمتر است. بررسی های نشان می دهد که سطحی معادل 9/11 درصد کشور متأثر از فرسایش بادی می باشد. از کل مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی در 15 استان بیابانی کشور، 160 کانون بحرانی فرسایش بادی با سطحی معادل 6493154 هکتار شناسایی شده است. زمین لغزش نیز یکی از عوامل مهم به-وجود آورنده فرسایش در مناطق کوهستانی است. یافته ها نشان می دهد که بیش از 90 درصد رخدادهای لغزشی کشور در دو محور شمال غرب - شمال شرق (محور البرز) و شمال غرب - جنوب شرق (محور زاگرس) به وقوع می پیوندد. آمار و داده های موجود همچنین نشان می دهد که سالیانه حدود 200 میلیون متر مکعب از مخازن کشور به-دلیل رسوب گذاری از بین می رود. این در حالی است که سابقه عملیات آبخیزداری در ایران به بیش از 40 سال قبل بر می گردد. لیکن، ارزیابی وضعیت فرسایش خاک و تولید رسوب در حوزه های آبخیزکشور بیان گر این موضوع است که عملیات