محمد دارند

هدف از انجام این تحقیق بررسی رطوبت ویژه وردسپهر ایران با تأکید بر پتانسیل تأمین آب است. برای نیل به این هدف از داده های ماهانه شبکه ای ECMWF طی بازه زمانی 1/1979 تا 12/2013 بهره گرفته شد. در این تحقیق تغییرات زمانی – مکانی نم ویژه، شار همگرایی رطوبت تجمعی عمودی Vertically) Integrated Moisture Flux Convergence ( (VIMFC) و ارتباط آن با بارش، تغییرات فضایی VIMFC ، الگوهای فشار تراز دریا و VIMFC بارش های فراگیر و بادوام ایران زمین و پراکنش مکانی آن مورد واکاوی قرار گرفت. یافته نشان داد که که روند سالانه نم ویژه در اغلب گستره ایران زمین کاهشی است و تنها در سواحل جنوبی و شمالی کشور افزایشی است. بیشترین روند افزایشی میانگین مداری نم ویژه ایران منطبق بر هسته بیشینه نم ویژه در سواحل جنوبی مشاهده می شود. همچنین برازش خط رگرسیون بیان کننده آن است که بیشترین مقدار کاهش روند نم ویژه در لایه اول ورد سپهر (1000-850 هکتوپاسکال) رخ داده است و تنها لایه سوم (600-500 هکتوپاسکال) روند افزایشی نم ویژه را در پهنه ایران زمین داشته است. میانگین ناهنجاری سالیانه نیمرخ زمان – تراز جوی بیانگر آن است که سال های مورد بررسی به دو دوره تقسیم می شود: یک دوره مرطوب (1999-1979) و یک دوره خشک (2016- 2000). در ماههای گرم سال میزان VIMFC به مراتب بیشتر از ماههای سرد سال است و نرخ VIMFC در لایه ی پایین وردسپهر نیز بیشتر از سایر لایه-های وردسپهر است. منابع رطوبت جو ایران در تراز پایین تروپوسفر، دریاهای جنوبی شامل دریای سرخ، عرب و خلیج فارس می باشند. تابع توزیع احتمال بارش ایران هماهنگی بسیار قوی با میزان VIMFC در ماههای مختلف سال نشان می دهد. یافته ها بیانگر آن است که در ماههای فصل زمستان (JFM) هماهنگ با کاهش نرخ VIMFC میزان بارش دریافتی کشور در دوره دوم 1999-2013 کاهش یافته است. بر اساس شاخص لکه های داغ در لایه اول وردسپهر مناطق کم ارتفاع، در لایه دوم مناطق مرتفع کوههای البرز، زاگرس و مرکزی و در لایه سوم مناطق بادپناه کوههای مرکز و شرق ایران دارای الگوی خودهمبستگی فضایی مثبت (نقاط داغ) است. یافته ها بیانگر آن است که در فصل زمستان و پاییز در طی دوره دوم (2013-1999) گستره ی نقاط داغ VIMFC کاهش قابل توجهی را نسبت به دوره اول موردبررسی (1998-1979) بر روی ایران نشان می دهد. در تراز دریا اندرکنش بین سامانه-های کم فشار حرارتی جنوبی( کم فشار عربستان) با پرفشار های مهاجر سرد سیبری و اروپا به صورت مجزا و ادغامی، گردش واچرخندی دریای عرب و ناوه شرق مدیترانه از تراز پایین 1000 تا 500 هکتوپاسکال تروپوسفر مهم ترین نقش را در رخداد بارش های با دوام و فراگیر و انتقال رطوبت از منابع آبی جنوبی و غربی به سمت ایران زمین دارند.