محمد دارند

باد غربی محرک اصلی ناپایداری و بارش ایران زمین است که تغییرات مکانی آن پارامتری مهم جهت شناسایی تمایز فضایی و زمانی بارش می‌باشد. در راستای واکاوی اثر دو شاخه شدن باد غربی بر بارش، از سه دسته داده طی بازه زمانی 2020 تا 1979 استفاده شد. این داده‌ها شامل داده‌های روزانه بارش 200 ایستگاه سینوپتیک و بارانسنجی، داده‌های الگوهای جوی پایگاه داده ECMWF و داده‌های نوسانات پیوند از دور AO,NAO می باشد. از روش‌ تموج، بلاکینگ و شاخص نصف‌النهاری جهت شناسایی دو شاخه شدن باد غربی استفاده شد. یافته‌ها بیانگر آن است که بین ماه‌های مختلف بیشینه رخداد دو شاخه شدن جریان باد غربی طی ماه‌های مارس و ژانویه بوده است و کمینه آن، ماه اکتبر رخ داده است. شدیدترین الگوی دو شاخه شدن طی ماه مارس و ژانویه مشاهده شد. میانگین سالانه دو شاخه شدن باد غربی 8 مورد است. دو شاخه شدن باد غربی سبب عمیق‌تر شدن ناوه مدیترانه به سمت عرض 20 درجه می‌شود. تغییرات مکانی انشعابات بادهای غربی بر جابجایی ناوه مدیترانه موثر است، بطوریکه در این زمان ناوه مدیترانه نسبت به میانگین دچار تغییر 8 درجه ای می شود. این جابجایی سبب افزایش موج باد غربی، فراوانی روزهای بارشی و در نهایت افزایش نرخ بارش ایران زمین می شود. همسو با دو شاخه شدن جریانات مقدار تموج جو به شدت افزایش می یابد. تموج جو بیانگر تغییرات موجی شکل جریان باد غربی در راستای عرض جغرافیایی مشخص است. دو شاخه شدن سبب افزایش تموج جو و تقویت مولفه‌ نصف النهاری جریان باد غربی برروی اطلس می‌گردد. این پدیده با جریان رودباد تراز بالا در ارتباط است که با پشته قوی در راستای شاخه شمالی و ناوه عمیق‌ در شاخه جنوبی ظاهر می گردد. به دلیل وجود این شرایط زمینه برای ایجاد دو شاخه مجزا در مسیر باد غربی فراهم می گردد بطوریکه دامنه و عمق امواج باد غربی افزایش می‌یابد. از لحاظ آماری ارتباط بین دو شاخه شدن باد غربی و تموج به 89/0 می رسد. با افزایش 2/0 مقدار تموج مقدار بارش روزانه به میزان 3 میلی متر، بارش ماهانه 10 میلی متر و بارش سالانه 38 میلی متر افزایش داشته است. به دلیل عمیق‌تر شدن ناوه در راستای شاخه جنوبی باد غربی، در بیشتر موارد سردچال قوی در راستای ناوه مدیترانه تکوین می یابد که با حرکت کند خود سبب ماندگاری و افزایش شدت بارش می‌شود. محرک اصلی دو شاخه شدن باد غربی و تغییرات دینامیکی ناشی از آن تقویت شمال‌سوی پرفشار و عمیق‌تر شدن کم‌فشار قطبی برروی اطلس است. دو شاخه شدن باد غربی و عمیق‌تر شدن ناوه سبب افزایش 10 میلی متری بارش روزانه می‌گردد. از زمان تشکیل تا پایان دو شاخه شدن باد غربی، به طور میانگین بارش تا 23 میلی افزایش می‌یابد. ارتباط مستقیمی بین دو شاخه شدن باد غربی و نرخ بارش دریافتی کشور وجود دارد. در 80 درصد موارد دو شاخه شدن باد غربی در شرق اطلس، سبب رخداد بارش سنگین و فراگیر ایران زمین گشته است. دو شاخه شدن باد غربی برروی اطلس همزمان است با شکل‌گیری ناوه عمیق در شرق مدیترانه، بطوریکه در این شرایط ایران زمین به ویژه نیمه غربی کشور، بارش سراسری را تجربه می کند. مهمترین عامل موثر بر تغییرات امواج باد غربی تغییر مکان پرفشار جنب حاره‌ای است. دو شاخه شدن باد غربی با رخداد بارش‌ سنگین همراه است که در صورت افزایش این الگوی جوی انتظار رخداد بارش‌های سنگین کشور نیز محتمل خواهد بود.