دیابت ملیتوس یک اختلال متابولیکی است که به وسیله ی هیپرگلیسمی همراه با اختلال در متابولیسم پروتئین، کربوهیدرات و چربی به علت نقص در ترشح انسولین یا فعالیت آن و یا هر دو مشخص می شود .در حال حاضر حدود 150 میلیون نفر در سراسر جهان به بیماری دیابت مبتلا هستند و تخمین زده شده که این میزان تا سال 2025 به 300 میلیون نفر برسد. مدیریت سطح گلوکز خون یک استراتژی حیاتی در کنترل عوارض دیابت است. کربوهیدرات ها اجزای اصلی رژیم غذایی انسان هستند، ابتدا کربوهیدرات های موجود در غذا باید توسط آنزیم های گوارشی به مونوساکاریدها شکسته شوند زیرا فقط مونوساکارید ها می توانند از لومن روده جذب شوند. آلفاآمیلاز و آلفاگلوکوزیداز آنزیم های کلیدی در هضم کربوهیدرات هستند. آلفاآمیلاز کربوهیدرات های موجود در غذا را به الیگوساکارید و دی-ساکارید تبدیل می کند و در نهایت آلفاگلوکوزیداز آن ها را به مونوساکارید تبدیل می نماید که، به وسیله ی روده جذب و منجر به هیپرگلیسمی بعد از صرف غذا می شوند. مهار آنزیم های دخیل در هضم کربوهیدرات ها می تواند به طور قابل توجهی از افزایش سطح گلوکز خون بعد از صرف غذا، از طریق به تاخیر انداختن هیدرولیز و جذب کربوهیدرات ها، جلوگیری نماید. مطالعات قبلی نشان می دهد که عصاره هگزانی اندام های هوایی دو گیاه سدابیHaplophyllum acutifolium DC و کُما Ferula haussknechtii Wolff ex Rech اثر مهاری قابل توجهی بر فعالیت آلفاگلوکوزیداز دارند. مطالعه حاضر، با هدف تعیین اندامی از گیاهان فوق که عصاره هگزانی آن ها فعالیت مهارکنندگی بیشتری دارد و همچنین تعیین نوع مهار و ترکیبات موثر در فعالیت مهارکنندگی آلفاگلوکوزیداز، صورت گرفت. پس از تهیه عصاره هگزانی از بخش های مختلف گیاهان فوق الذکر، اثر مهاری تمامی عصاره ها در چندین غلظت مختلف، در طول موج 405 نانومتر با استفاده از دستگاه میکروپلیت خوان بررسی گردید. همچنین فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره های هگزانی اندام های مختلف با استفاده از DPPH و تست احیاء آهن اندازه گیری شدند. بیشترین میزان فعالیت مهاری گیاه کما مربوط به غلظت g/ml 1/0 عصاره اندام گل (صد در صد مهار و IC50 برابر با μg/ml1/0) بود، و بیشترین میزان فعالیت مهاری گیاه سدابی مربوط به غلظت g/ml 1 عصاره اندام هوایی گل (صددرصد مهار و IC50 برابر با μg/ml10) و برگ (صددرصد مهار و IC50 برابر با μg /ml60) بود. نتایج حاصل از بررسی سنتیکی اثر عصاره هگزانی برای اندام های گل و برگ هر دو گیاه بر روی فعالیت آنزیم آلفاگلوکوزیداز نـشان داد که عـصاره انـدام گل و برگ Haplophyllum acutifolium (سدابی) الگوی مهار غیررقابتی وگل گیاه Ferula haussknechtii )کما) الگوی مهار مرکب (رقابتی – غیررقابتی) در غلظت g/ml 001/0 و در غلظت g/ml 1/0 مهار نارقابتی را نشان می دهند. همچنین نتایج به دست آمده نشان داد که عصاره ی هگزانی گل کما و برگ گیاه سدابی به ترتیب با EC50 برابر با 37/2 و mg/ml 96/0 توانایی صد در صد احیاء آهن و در نتیجه دارای قدرت مهار رادیکال آزاد بیشتری هستند. مطابق نتایج حاصل از این تحقیق عصاره هگزانی اندام های گل و برگ سدابی و اندام گل گیاه کما دارای اثر مهاری قابل توجهی بر روی فعالیت آنزیم آلفاگلوکوزیداز و در عین حال توان آنتی اکسیدانی بالایی دارند. در نتیجه منابع مناسبی برای استخراج ترکیبات طبی با خاصیت دارویی جهت کنترل سطح قند خون بعد از صرف غذا می باشند.
