محمدعلی محمودی

یکی از مهم‌ترین مسائل برای کاهش فرسایش خاک، کمّی کردن میزان فرسایش و رسوب است تا تصمیمات صحیحی در راستای مدیریت یکپارچه حوزه‌های آبخیز توسط برنامه‌ریزان گرفته شود. همچنین پیش‌بینی میزان فرسایش در دوره‌های آتی یکی از مهم‌ترین وظایف متخصصین است که در مواقع لزوم هشدارهای لازم را به مسئولین و برنامه‌ریزان ارائه دهند. از طرف دیگر، مسئله تغییر کاربری‌های اراضی یکی از چالش‌های مهم در کشور ایران در قرن حاضر است. این تغییر کاربری‌ها به دلایل مختلف صورت می‌گیرد که عمدتاً موجب افزایش فرسایش در حوضه‌ها می‌شوند. در این پژوهش به‌منظور ارزیابی میزان فرسایش حوزه آبخیز گاوشان از معادله جهانی فرسایش خاک به‌صورت سه‌بعدی و سامانه اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور استفاده شد. سپس نتایج مدل RUSLE 3D با نتایج مدل RUSLE و مقادیر واقعی مقایسه شد. عامل فرسایندگی باران با استفاده از اطلاعات بارش و تکنیک‌های درون‌یابی محاسبه شد. فرسایش‌پذیری خاک با استفاده از نقشه خاک منطقه به دست آمد. عامل پوشش زمین با استفاده از شاخص NDVI محاسبه شد. عامل پستی‌وبلندی نیز با استفاده از مدل رقومی ارتفاع به دست آمد. تفاوت اصلی مدل RUSLE 3D و مدل RUSLE تفاوت در نحوه محاسبه عامل پستی‌وبلندی (LS) در مدل RUSLE 3D می‌باشد. برآورد میزان فرسایش حوضه با استفاده از مدل RUSLE 3D میزان ton/ha/y 02/5 بود که با مقایسه آن با نتایج مطالعات تفصیلی اجرایی حوزه آبخیز گاوشان که میزان فرسایش را ton/ha/y 5/4 محاسبه کرده بودند، نشان می‌دهد مدل RUSLE 3D که عامل پستی‌وبلندی (LS) در آن اصلاح‌ شده‌است به خوبی توانسته است فرسایش حوضه را برآورد کند. با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای سال‌های 1992، 2007 و 2022 نقشه‌ کاربری اراضی برای سال 2037 با مدل سلول‌های خودکار- مارکوف پیش‌بینی شد. با ثابت فرض کردن تمام عوامل، نقشه‌ کاربری اراضی سال 2037 در مدل سلول‌های خودکار- مارکوف تهیه شد و میزان فرسایش سال 2037 با توجه به تغییر کاربری‌ها با استفاده از مدل RUSLE 3D به دست آمد. با قرار دادن نقشه‌ کاربری اراضی سال 2037 در مدل RUSLE 3D میزان فرسایش با توجه به تغییرات کاربری اراضی پیش‌بینی شد. با توجه به نقشه‌ کاربری به دست آمده، بیش‌ترین میزان تغییرات کاربری اراضی در بخش تبدیل مرتع به اراضی زراعتی دیمی و بعد از آن تبدیل اراضی مرتعی به اراضی مسکونی می‌باشد. همچنین نتایج نشان داد که میزان فرسایش حوضه از ton/ha/y 02/5 به ton/ha/y 2/6 برای سال 2037 افزایش خواهد یافت.