محمدعلی محمودی

تنفس میکروبی خاک در جنگل‌ها سهم قابل‌توجهی از انتشار دی‌اکسید کربن در اکوسیستم‌های زمینی را تشکیل می‌دهد و به تغییرات محیطی از جمله دما و رطوبت خاک و نوع پوشش گیاهی بسیار حساس است. در این مطالعه، تنفس میکروبی خاک و دو عامل محیطی شامل دما و رطوبت خاک در پنج تیپ جنگلی (Pure Quercus infectoria)، (Quercus libani- Quercus infectoria)، (Pure Quercus libani)، (Quercusinfectoria-Quercus libani)، (Quercus libani- Quercus brantii- Quercus infectoria) در چهار فصل در سال اندازه‌گیری شد، همچنین شناسایی ترکیب و تنوع گیاهان علفی در تیپ‌های مختلف بلوط واقع در جنگل‌های آرمرده در شهرستان بانه و ارتباط پوشش علفی این جنگل‌ها با شرایط خاک انجام شد. تنفس میکروبی خاک با روش بطری بسته، رطوبت خاک در آزمایشگاه و دمای خاک با دماسنج هم‌زمان با نمونه‌برداری خاک در مناطقی از خاک سطحی (عمق 0 تا 10 سانتی‌متر) اندازه‌گیری و روابط بین تنفس میکروبی خاک و متغیرهای محیطی مورد تحلیل قرار گرفت و از ریز قطعه‌نمونه یک مترمربعی به صورت تصادفی جهت برداشت گونه‌های علفی استفاده شد. سپس ارتباط و رج-بندی گیاهان علفی کف با متغیرهای خاک از طریق تجزیه تطبیقی قوس‌گیری شده (DCA) و تحلیل تطبیقی متعارفی (CCA) بررسی شد. نتایج نشان داد که نرخ تنفس میکروبی خاک به طور معنی‌داری در دوره مرطوب (بهار) بیشتر است. تیپ ویول خالص با میانگین 090/0 در طول سال بیشترین مقدار و تیپ مازوی خالص با مقدار 078/0 میلی‌گرم بر گرم خاک در روز کمترین مقدار تنفس میکروبی را داشتند. رطوبت خاک نسبت به دمای خاک همبستگی بیشتری را با تنفس میکروبی خاک نشان داد، همچنین تفاوت معنی‌داری در تنفس میکروبی خاک بین تیپ‌های جنگلی مشاهده نشد. نتایج پوشش گیاهی نشان داد خانواده‌های Asteraceae ،Fabaceae و Poaceae به ترتیب بیشترین تعداد گونه‌های گیاهی را به خود اختصاص داده‌اند. تروفیت‌ها و همی‌کریپتوفیت‌ها به ترتیب بیشترین درصد حضور را داشتند و مهم‌ترین گروه‌های کرولوژیک منطقه عناصر رویشی ایران -تورانی بودند. نتایج تجزیه واریانس، همبستگی و رج‌بندی پوشش گیاهی نشان داد که تفکیک تیپ‌های رویشی و پراکنش گونه‌ها در زاگرس شمالی به‌طور عمده تحت تأثیر بافت خاک، سدیم، ماده آلی، پتاسیم و فسفر بود. یافته‌های ما نشان داد که ترکیبی از ویژگی‌های شیمیایی خاک به جای یک عامل واحد ممکن است تغییرات تنفس خاک را تنظیم کند که ارزیابی تنفس خاک را پیچیده می‌کند. اگرچه این یافته‌ها به رفع برخی شکاف‌ها در مطالعه تنفس خاک در اکوسیستم‌های جنگلی مختلف تحت شرایط آب و هوایی فعلی کمک می‌کنند، بااین‌حال، الگوی عرضه و توزیع کربن خاک هنوز هم به طور دقیق مشخص نیست. با توجه به مکمل بودن فرآیند گرمایش جهانی و چرخه کربن ممکن است چرخه کربن نسبت به زمان حال اختلال بیشتری را تجربه کند؛ بنابراین، تحقیقات بیشتر باید بر روی عوامل محرک تنفس اتوتروف و تنفس هتروتروف متمرکز شود و باید واکنش میکروارگانیسم‌ها به تغییرات آب و هوایی بررسی شود.