محمدعلی محمودی

فرسایش آبی یک تهدید جهانی برای محیط زیست به شمار می‌رود که آثار سوئی بر کیفیت خاک و آب دارد. مدل‌های فرسایش خاک ابزار مناسبی برای شبیه‌سازی فرسایش خاک، شناسایی نواحی مستعد فرسایش و نیز ارزیابی برنامه‌های عملیات حفاظت خاک می‌باشند. در این مطالعه از ابزار ارزیابی خاک و آب (SWAT) برای شبیه‌سازی رواناب و رسوب در حوضه آبخیز سد گاوشان در غرب ایران استفاده شد. بدین منظور از داده‌های اقلیمی بدست آمده از یک دوره زمانی 11 ساله، از اول ژانویه 2005 تا آخر دسامبر 2015، از ایستگاه‌های باوله، روانسر، سنقر، قروه، سنندج، کرمانشاه، کنگاور و کامیاران استفاده شد. همچنین دو روش متفاوت برای برآورد پارامترهای مدل بکار گرفته شدند. در روش مستقیم، که یک روش دترمینستیک (قطعی) بود، پارامترهای مدل بطور مستقل از نقشه‌های رقومی ارتفاع (DEM)، خاک، کاربری اراضی و نیز داده‌های اقلیمی برآورد شدند؛ در حالیکه در روش معکوس، که یک روش استوکاستیک (تصادفی) بود، مدل با استفاده از پارامترهای حساس آن به کمک روش SUFI-2 در نرم‌افزار SWAT-CUP واسنجی گردید. کارایی مدل در روش مستقیم با استفاده از ضرایب تبیین (R2) و نش- ساتکلیف (NS) و در روش معکوس با استفاده از P فاکتور و R فاکتور ارزیابی شدند. نتایج بدست آمده نشان داد که در روش مستقیم، بر اساس داده‌های ماهانه (2013-2008)، کارایی مدل برای رواناب رضایت‌بخش (66/0=R2؛ 63/0=NS) و برای رسوب نسبتاً خوب (42/0=R2؛ 3/0=NS) بود. با اینحال، هنگامی که این داده‌ها در مقیاس ماهانه (میانگین روزهای هر ماه) میانگین‌گیری شدند، نتایج پیش‌بینی مدل برای رواناب (94/0=R2؛ 83/0=NS) و رسوب (61/0=R2؛ 53/0=NS) بهبود یافت. همچنین واسنجی پارامترهای مدل کارایی مدل را برای رواناب و رسوب افزایش داد. نتایج بدست آمده نشان می‌دهند که مدل SWAT از قابلیت مطلوبی برای تصمیم‌گیری در مدیریت حوضه آبخیز سد گاوشان برخوردار است.