کمال نبی اللهی

در مطالعات تناسب اراضی رابطه بین زمین و نوع بهره وری از آن مشخص می شود، سپس بر اساس آن استفاده مناسب برای بهره برداری پایدار توصیه می شود. روش ارزیابی تناسب اراضی یک سیستم ارزیابی اراضی پیشنهادی از طرف سازمان خوار و بار جهانی (فائو) است، که یکی از رایج ترین و کاربردی ترین روش ها می باشد. گندم و جو از مهم ترین محصولات زراعی در ایران و استان کردستان می باشند که نفشه تناسب اراضی می تواند مناسب ترین واحد اراضی را برای کشت این گیاهان با توجه به خصوصیات اراضی مشخص کند. هدف از این پژوهش تعیین شاخص اراضی برای محصولات زراعی گندم و جو و تهیه نقشه تناسب اراضی آنها به دو صورت سنتی و رقومی می باشد. حوضه مورد مطالعه در منطقه قروه واقع شده که مساحت 6500 هکتار را پوشش می دهد. ابتدا نقشه اجزاء اراضی به روش فیزیوگرافی ماهلر تهیه و سپس بر اساس آن 17 پروفیل شاهد خاک در هز اجزاء واحد اراضی حفر، تشریح و نمونه برداری شدند. همچنین 105 نمونه اوگر (بر اساس روش هایپرکیوب) در سه عمق (0-20، 20-50 و 50-100 سانتی متری) برداشت شد. در تمامی نمونه ها خصوصیات بافت خاک، اسیدیته، کربن آلی، کربنات کلسیم، گچ، ESP، ٍهدایت الکتریکی و سنگریزه اندازه گیری شد. با استفاده از خصوصیات اقلیم، خاک و توپوگرافی شاخص تناسب اراضی گندم دیم و جو محاسبه گردید. سپس نقشه سنتی کلاس تناسب اراضی بر اساس نقشه اجزاء واحد اراضی تهیه گردید. علاوه بر این نقشه تناسب اراضی رقومی با استفاده از تکنیک نقشه برداری رقومی و با استفاده از مدل شبکه عصبی مصنوعی تهیه و دقت آن با نقشه سنتی مقایسه گردید. منطقه مورد مطالعه دارای حدود 61/36 درصد کلاسN2 ، 32/40 درصد کلاسN1 و 53/22 درصد کلاس S3 برای گندم دیم می باشد. همچنین برای جو 61/35 درصد دارای کلاس N2، 61/37 درصد کلاس N1 و 78/26 درصد کلاس S3 می-باشد. محدودیت های اصلی منطقه برای کشت این محصولات عمدتاً اقلیم، توپوگرافی، سنگریزه و pH می باشد. برای پیش بینی شاخص های اراضی گندم و جو در روش رقومی داده های کمکی شامل نقشه اجزاء واحد اراضی، شاخص MRRVF، شیب، فاکتور LS، شاخص MRVBF، باند 5 و 2 مهم ترین بودند. نتایج اعتبارسنجی مدل به ترتیب برای گندم و جو بر اساس شاخص های آماری میانگین ریشه مربعات خطا، میانگین خطا و ضریب تبیین 56/6، 81/4، 68/0 و 75/6، 31/4، 68/0 بود. همچنین نتایج شاخص کاپا نشان داد که نقشه تناسب اراضی به روش رقومی (72/0 و 54/0 به ترتیب برای گندم و جو) دارای دقت بیشتری در مقایسه با نقشه سنتی تناسب اراضی (45/0 و 43/ به ترتیب برای گندم و جو) می باشد.