تغییرات کاربری اراضی و در نتیجه کاهش ذخیره کربن خاک ناشی از آن یکی از مشکلات زیست محیطی در سراسر جهان است که ارزیابی دقیق آن برای تعیین راهکارهای مناسب برای مقابله با تغییر کاربری اراضی با هدف مدیریت پایدار زمین ضروری می باشد. در این پژوهش از تصاویر ماهواره ای سری های زمانی و تکنیک سنجش از دور برای تعیین و آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی طی یک دوره زمانی 30 ساله (1988-2018) استفاده شد. مساحت منطقه مورد مطالعه 17748 هکتار می باشد که در شهرستان کامیاران در استان کردستان واقع شده است. بر اساس روش نمونه-برداری تصادفی طبقه بندی شده و با استفاده نقشه کاربری اراضی و کلاس های شیب، 186 نمونه دست نخورده و دست خورده از دو عمق (0-20)، (20-50) سانتی متری در منطقه مورد نظر نمونه برداری شد و سپس جرم مخصوص ظاهری، درصد کربن آلی خاک، درصد سنگریزه و ذخیره کربن اندازه گیری محاسبه شدند. همچنین برای تهیه نقشه ذخیره کربن آلی خاک از مدل رگرسیونی چندگانه و متغیرهای کمکی استفاده شد. شاخص کاپا و صحت کلی نقشه های کاربری اراضی براساس روش طبقه بندی نظارت شده و الگوریتم حداکثر احتمال به ترتیب بین 82 تا 84 درصد و 85 تا 87 درصد متغیر می باشد. بر اساس تجزیه و تحلیل پس از طبقه بندی سطح پوشش گیاهی طبیعی (جنگل و مرتع متراکم) تقریبا 29/5286 هکتار از منطقه را پوشش می دهدکه 78/29- درصد کاهش را در طول دوره زمانی دارد. نتایج آنالیز واریانس داده ها نشان داد میانگین مقادیر ذخیره کربن خاک در کاربری مرتع متراکم و جنگل در خاک سطحی، عمقی و کل به طور قابل توجهی بیشتر از سایر کاربری ها می باشد. تبدیل و تغییر کاربری (جنگل و مرتع متراکم) به ترتیب باعث از بین رفتن 03/15494 مگاگرم کربن در هکتار در سطح، 94/15475 مگاگرم کربن در هکتار در عمق و 47/3211 مگاگرم کربن در هکتار در کل خاک می شود. از دلایل عمده تخریب پوشش گیاهی و تغییر کاربری اراضی در منطقه می توان به افزایش نرخ رشد جمعیت، درآمد پایین روستاییان، چرای بیش از حد دام، مهاجرت روستاییان به دلیل عدم حمایت دولت، افزایش قیمت زمین، عدم سیاست های حفاظت از پوشش گیاهی و نظارت مناسب و مدیریت از طریق دولت اشاره کرد. بنابراین عملیات کشاورزی حفاظتی ( همچون تراس بندی، خاک-ورزی حداقل)، حمایت مالی و اجتماعی دولت و جلوگیری از تبدیل کاربری های با پوشش طبیعی (جنگل و مرتع متراکم) به سایر کاربری ها پیشنهاد می شود. نتایج اعتبارسنجی نقشه اندوخته کربن آلی خاک در سال 1988 و 2018 به ترتیب برای آماره های درصد میانگین ریشه مربعات خطا، درصد میانگین خطا و درصد ضریب تبیین (80/0، 60/0، 65/0) و (74/0، 55/0، 60/0) بود. نقشه های ذخیره کربن آلی خاک نشان داد که عمده ذخیره کربن در مناطق کوهستانی و کاربری های جنگل و مرتع متراکم متمرکز شده است. نتایج این مطالعه برای پایش کاربری اراضی، تصمیم گیری، برنامه ریزی پوشش گیاهی طبیعی و سایر زمینه های تحقیق و توسعه در استان کردستان می تواند مفید باشد.
