خالد اوسطی

تغییر الگوی استفاده از زمین، یکی از مهمترین عوامل تغییر فرآیندهای هیدرولوژیکی در یک گستره زمانی است. در سال‌های اخیر؛ شهر مریوان با رشد جمعیتی قابل توجهی مواجه شده است و همین امر سبب افزایش وسعت فیزیکی پهنه این شهر شده است که می تواند با افزایش سطوح نفوذناپذیر بر پتانسیل تولید رواناب و سیل‌خیزی محدوده تأثیر چشمگیری داشته باشد. لذا در این پژوهش، روند تغییرات مکانی و زمانی توسعه فیزیکی شهر مریوان و اثرات آن بر پتانسیل سیل‌خیزی با تلفیق تکنیک‌های سنجش از دوری و بررسی های هیدرولوژیکی مورد بررسی قرار گرفت. بدین‌منظور با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست مربوط به سال‌های 1984، 1993، 2003، 2013 و 2023، ابتدا روند توسعه فیزیکی پهنه شهر مریوان از نظر زمانی و مکانی بررسی شد. سپس تأثیر روند توسعه شهری بر ضریب رواناب متوسط وزنی محدوده مورد بررسی و تولید رواناب ناشی از بارش روزانه با دوره بازگشت های 10 و 25 ساله مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که پهنه شهر مریوان طی چهار دهه اخیر با رشد سریع و بدون توجه به اثرات آن بر پتانسیل سیل‌خیزی توسعه یافته است به‌طوری‌که در بازه زمانی سال های 1984 تا 2023، مساحت مناطق نفوذناپذیر از حدود 2.4 کیلومتر مربع به حدود 11.5 کیلومتر مربع (بیش از 4.8 برابر) افزایش یافته است. این تغییرات منجر به افزایش 48 درصدی ضریب رواناب متوسط وزنی محدوده شهر مریوان شده و برای بارش های روزانه با دوره بازگشت های 10 و 25 ساله، متوسط ارتفاع رواناب به‌ترتیب 21.5 و 29.1 میلی متری و حجم رواناب به‌ترتیب حدود 0.31 و 0.42 میلیون مترمکعب افزایش یافته است. همچنین بخشی از توسعه شهر مریوان در جهت شرقی در حوضه بالادست دریاچه زریبار اتفاق افتاده است و می تواند اثرات نامناسبی بر تولید رواناب بیشتر و انتقال آلاینده‌ها از این بخش به سمت دریاچه زریبار داشته باشد.