خالد اوسطی

حوضه دریاچه ارومیه به دلایل متعددی از جمله تغییر اقلیم، سدسازی، انتقال آب، افزایش تقاضا برای مصارف مختلف، برداشت بی رویه از منابع آب سطحی و زیرزمینی؛ با چالش بزرگ خشک شدن دریاچه ارومیه روبروست. در این مطالعه، بررسی روند تغییرات زمانی متغیرهای جریان ایستگاه های هیدرومتری دارای رژیم جریان طبیعی و آمار طولانی مدت در حوضه دریاچه ارومیه به عنوان هدف اصلی تحقیق مد نظر قرار گرفت. در این راستا، پس از کنترل صحت و سقم داده ها و آزمون داده های پرت، در نهایت 19 ایستگاه دارای کمترین نواقص آماری و با طول دوره آماری 45 ساله (از سال آبی54-1353 تا سال آبی 98-1397) انتخاب شدند. پس از استخراج متغیرهای دبی ماهانه و سالانه، دبی های حداقل 1 تا 90 روزه، دبی های حداکثر 1 تا 90 روزه و زمان های رخداد دبی حداقل و حداکثر، روند تغییرات سری های زمانی متغیرهای مذکور با استفاده آزمون های من-کندال و من- کندال اصلاح شده (با در نظر گرفتن اثرات خودهمبستگی) مورد بررسی قرار گرفت و شیب خط روند برای سری های زمانی دارای روند زمانی معنی دار براساس روش تیل- سن استخراج گردید. بطور کلی روند تغییرات دبی میانگین و دبی میانه سالانه برای بیشتر ایستگاه ها معنی دار و کاهشی بود و در مقیاس ماهانه بیشترین روند کاهشی معنی دار دبی ماهانه در فصول بهار و تابستان اتفاق افتاده است. مقادیر شیب روندهای معنی دار برای دبی میانه سالانه بین 2.2- تا 28- لیتر بر ثانیه در سال و برای دبی میانگین سالانه بین 2.7 - تا 228- لیتر بر ثانیه در سال متغیر بوده است و این بدان معناست که آورد 16 ایستگاه دارای روند معنی دار، بطور متوسط حدود 19.65 میلیون مترمکعب در سال کاهش یافته است. روند تغییرات زمانی سری های دبی حداقل و حداکثر 1 تا 90 روزه در بیشتر ایستگاه ها کاهشی بوده است و برای سری های زمانی دبی حداقل شدت تغییرات و معنی داری روند کاهشی بیشتر بوده است که می تواند به افت تراز آب زیرزمینی در آبخوان های حوضه، تغییر روند رژیم بارش از برف به باران در بیشتر ماه های سال و افزایش برداشت مستقیم از رودخانه ها مرتبط باشد. زمان رخداد دبی حداقل در بیشتر ایستگاه ها بدون تغییر و زمان رخداد دبی حداکثر در 58 درصد از ایستگاه های مورد بررسی معنی دار بوده است که می تواند به دلیل تغییرات دمایی و تغییر نوع بارش باشد که بر رژیم جریان های حداکثر تاثیر قابل توجهی داشته است. این مطالعه نشان داد که نتایج آزمون من- کندال و من- کندال اصلاح شده اختلافات قابل توجهی با هم داشتند و گاها این اختلاف حتی بر معنی دار بودن یا نبودن روند تاثیرگذار بوده است که اهمیت بررسی همبستگی سریالی در مطالعات روند را نشان می دهد.