در حال حاضر، مسائل متعدد منابع آبی در مقیاس منطقه ای، کشوری و استانی مطرح است. از سدسازی های ویرانگر ترکیه و چالش رو به رشد طوفان گرد و خاک چند سال اخیر گرفته تا برنامه های ناپایدار مدیریت منابع آب در سطح کشور و استان کردستان. در این سخنرانی مسائل متعدد منابع آبی لیلاخ مورد بررسی قرار گرفت. عدم توجه به حقابه های زیست محیطی، عدم شفافیت در ارائه برنامه های مدیریتی سدها و پروژه های انتقال آب سدها، عدم تکمیل شبکه های پایین دست سدهای ساخته شده، مشکلات قطعی آب شرب در شهرهای قروه و دهگلان و عدم دسترسی به آب شرب در روستاهای شمالی دشت قروه – دهگلان، مسائل مربوط به آلودگی آب به نیترات، آرسنیک، سرب و جیوه، خشک شدن چشمه ها و قنوات، کاهش دبی رودخانه تروال و افت شدید تراز سفره های زیرزمینی در آبخوان های سه گانه دشت قروه – دهگلان از مهمترین چالش های آبی لیلاخ به شمار می روند. آخرین آمارها، نشان دهنده کسری مخزن حدود 600 میلیون مترمکعبی برای آبخوان دهگلان است یعنی چیزی حدود 13.6 برابر حجم سدهای سنگ سیاه و سورال! بررسی مکانی تغییرات افت تراز سفره های زیرزمینی نشان می دهد که میزان افت تراز دارای تغییرات مکانی زیادی است و در مناطق سرشاخه افت تراز اندک و در بخش های مرکزی دشت گاها بیش از 70 متر افت آبخوان طی 25 سال گذشته رخ داده است. خشک شدن و کم آب شدن چشمه ها و قنوات و چاه های کم عمق، کاهش 4 تا 8 برابری دبی رودخانه ها و فرونشست زمین تنها بخشی از اثرات نامطلوب اضافه برداشت آب های زیرزمینی در دشت قروه - دهگلان است. متاسفانه اطلاعات موجود نشان می دهند که ادامه روند فعلی برداشت از آب های زیرزمینی منجر به خالی شدن کامل آبخوان دهگلان طی 40-30 سال آینده خواهد شد. راه حل های پیشنهادی؛ استفاده از آب های سطحی (با تاکید بر تکمیل شبکه پایاب سدهای سورال و سنگ سیاه و بهره برداری کامل از ظرفیت آنها)، توجه ویژه به عملیات آبخیزداری، تغذیه آبخوان ها و پروژه های احیا آبخوان وزارت نیرو، مدیریت بهینه منابع و مصارف و جایگزینی آب های سطحی انتقالی از سدهای غرب استان (مانند سد آزاد) با برداشت های فعلی آب از آبخوان است. البته در مورد استفاده از آب سدهای غرب استان، رعایت اصول زیست محیطی و بررسی دقیق آثار کوتاه و بلند مدت انتقال آب الزامی است چرا که مُسکن فعلی ممکن است درد را برای بازه ای کوتاه مخفی کند و در آینده ای نه چندان دور، معضلات بزرگتری را بیافریند. متاسفانه مدیریت چندین سد بزرگ استان کردستان در اختیار استان نیست. به عنوان نمونه مدیریت سد شهید کاظمی در اختیار استان آذربایجان غربی، سد گاوشان در اختیار استان کرمانشاه و سد آزاد در اختیار شرکت توسعه منابع آب و نیرو است. در برنامه اولیه تخصیص سد آزاد؛ شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در دی ماه 1391 در گزارشی با عنوان "عملیات طرح و ساخت سامانه انتقال آب از سد آزاد به دشت قروه- دهگلان" دو مورد از اهداف ساخت سد را تامین 86.1 میلیون مترمکعب آب برای کشاورزی شرق استان و تامین 40 میلیون مترمکعب آب برای شرب شهر سنندج عنوان نموده است در حالیکه در آخرین نامه ارسالی تخصیص صادره در سال 1398، هر دو مورد حذف شده و انتقال آب به خارج از استان کردستان به بهانه تامین آب شرب استان های همجوار مد نظر قرار گرفته است. این در حالی است که کمتر از 12 درصد اراضی استان کردستان آبی است و استان کردستان با اختلاف فاحش آخرین استان از نظر درصد اراضی آبی به اراضی تحت کشت است. این بدین معناست که بحث انتقال آب به بهانه تامین آب شرب سایر استان ها صرفا روشی زیرکانه برای مقبولیت دادن به پروژه هایی است که هزینه های میلیاردی انتقال آب را به همراه دارد و از نظر منافع ملی و مسائل امنیتی توجیه ناپذیرند. داده های موجود نشان می دهند که هیچ استانی برای تامین آب شرب خود براساس منابع آب موجود در آن استان مشکل نخواهد داشت به شرط آنکه منابع آب هر استانی در وهله اول به شرب اختصاص یابد و در ادامه سایر مصارف و نیازها تامین شوند. بعلاوه میزان تولید گندم در واحد سطح در دشت های شرق استان کردستان 2 برابر میانگین کشوری است. بنابراین تخصیص آب برای حفظ دشت های شرقی استان کردستان با توجه به بازدهی بالای این دشت ها، حذف هزینه های مازاد انتقال آب به سایر استان ها و آمار کنونی تورم و بیکاری بالای استان کردستان، یک ضرورت ملی و یک تصمیم خردمندانه است.
