تأمل، بهعنوان پیوند دهنده نظریه و عمل، در مطالعات معلمان با رویکردها و دیدگاههای مختلف بررسی شده است. هدف پژوهش حاضر، تطور مفهومی تأمل از طریق شناسایی پارادایمهای نظری-فلسفی، استخراج مضامین تجربی تأمل و تحلیل روابط میان آنها است. این مطالعه کیفی با راهبرد مرور نظاممند و روش تحلیل مضمونمحور به شیوه قیاسی- استقرایی، 91 منبع (شامل: 32 منبع نظری و 59 منبع تجربی) منتشر شده بین سالهای 1983 تا 2025 را بررسی کرده است. یافتهها نشان دادند: که شش پارادایم بنیادین شامل: "پراگماتیسم"، "پدیدارشناسی" (توصیفی و تفسیری)، "سازندهگرایی" (شناختی، اجتماعی و انتقادی)، "نظریه انتقادی-اجتماعی"، "پساساختارگرایی"، و "رویکردهای نوین مابعد آن" (مانند: نظریه پیچیدگی، رئالیسم انتقادی و پساانسانگرایی)، هر یک بُعد خاصی از تأمل را برجسته کردهاند. تحلیل مطالعات تجربی نیز منجر به شناسایی طیفی گستردهای از مضامین تأملی پرتکرار (22 مضمون) از تأمل فنی، عملی، انتقادی تا تأمل پراش، علّی و چندبعدی شد. نتایج نشان داد: که میان پارادایمهای نظری و مضامین تأملی معلمان در مطالعات تجربی، رابطهای معنادار و جهتدار وجود دارد. این پژوهش با ارائه تصویری یکپارچه از مبانی نظری و عملی تأمل، چارچوبی مفهومی برای تحلیل و ارتقای تربیت معلم در سطوح نظری، آموزشی و سیاستی ارائه کرده است. در حالیکه مفهوم تأمل در گذشته عمدتاً بهصورت ابزار بازنگری در عمل تعریف میشد، یافتههای این مطالعه تأکید میکنند، که تأمل باید بهمثابه فرایندی وجودی، انتقادی، اجتماعی و فناورانه بازتعریف شود. تأمل معلمی، آنگونه که در این پژوهش تحلیل شد، نهفقط برای معلمبودن، بلکه برای «انسان تربیتی بودن» در دنیای معاصر ضرورت دارد.
