خلیل غلامی

از آن جایی که بسیاری از اختلالات و بیماری های روانی به نوعی با دوران کودکی ارتباط دارند، توجه به سلامت روان کودکان ضروری است. به طور عام، پژوهش ها نشان می دهند که فضاهای سبز شهری در ارتقای سلامت روان انسان ها و به ویژه سلامت و رشد کودکان موثر هستند. همچنین، مشارکت کودکان در طراحی فضاهای سبز شهری کارآمدی این فضاها را بالاتر می برد. در این چارچوب، این پژوهش به بررسی مولفه های ارتقادهنده سلامت روان کودکان در فضاهای سبز محل های می پردازد. جهت بررسی آخرین مطالعات مرتبط، واژگان کلیدی سلامت، سلامت روان، حال خوب، فضای سبز شهری، پارک، کودک و نوجوان در پایگاه های Pubmed، Elsevier، Sage Journals، Springer Link، Taylor and Francis Online و MDPI جستجو شد. با بررسی مجدد عنوان مقالات، چکیده و متن کامل آن ها در هر مرحله به لیست نهایی شاخص های ارتقادهنده سلامت روان کودکان به دست آمد و به وسیله آن ها چارچوب مفهومی در سه تم اصلی کیفیت محیط، قابلیت فضا و دسترسی و 12 رسته و 32 مقوله، صورتبندی شد. سپس برای مطالعه ی رفتار کودکان و ارزیابی ترجیحات آنان از فضاهای سبز شهری، نه پارک سنندج انتخاب شد. رفتارنگاری در دو مرحله انجام شد. در مرحله ی اول فقط با مشاهده ی رفتارهای کودکان در پارک های پایلوت چک لیست رفتار آنان به دست آمد. مرحله ی دوم رفتارنگاری در نه روز متوالی و ساعات اوج استفاده کودکان از پارک (4 تا 7 بعدازظهر) صورت گرفت. به علت شیوع پاندمی کرونا در زمان انجام این پژوهش در همان مرحله مصاحبه با 11 کودک (پس از به اشباع رسیدن داده ها) انجام شد. از کودکان خواسته شد تا نیازها و ترجیحات خود را در مورد ویژگی های مکانی پارکی که حال آن ها را خوب می کند بیان کنند. نتایج برداشت رفتاری در قالب نقشه های GIS به نمایش درآمد و داده های حاصل از مصاحبه نیز پس از کدگذاری به کمک نرم افزار MAXQDA 2020 در مقوله ها و رسته های جدید دسته بندی شدند. بر اساس نتایج یک تم، پنج رسته و 33 مقوله جدید به دسته بندی قبلی (چارچوب مفهومی) اضافه شد. نتایج حاصل از تحلیل این داده ها نشان داد مکان هایی که کودکان برای انجام رفتارهای خود برمی-گزینند به مقدار حال خوبی که از آن فضا دریافت می کنند، پدیده ها و ویژگی های بستگی دارد. به عنوان مثال، حضور معتادان در فضاهای مخفی و تو در توی پارک و دود سیگار بزرگسالان موجب آزار کودکان می شود و بر حال خوب آنان تاثیر منفی می گذارد. همچنین صدای پرندگان و آب جاری و وجود مسیرهای خطی و خوانا هنگام پیاده روی موجب ایجاد حس رضایت در آنان می گردد. به این ترتیب قرار دادن نیازهای کودکان در اولویت های طراحی و اتخاذ روش های مشارکتی می تواند در افزایش سلامت روان کودکان و استفاده بیشتر آن ها از فضاهای سبز موثر باشد. در نهایت موارد گزارش شده در مصاحبه ها و رفتارهای کودکان که دارای حداکثر فراوانی و همپوشانی با چارچوب مفهومی بودند، از قبیل: فضای صحبت کردن کودکان در پیرامون باغچه های سبز، محل بازی مشترک با حیوانات و وسایل بازی مختص گروه های سنی مختلف، به کمک نرم افزارهای Sketchup 2020 و Lumion 8.5 طراحی شد.