سکونتگاههای غیررسمی بهعنوان یکی از چالشهای اساسی مدیریت شهری در کشورهای در حال توسعه با مسائلی همچون کمبود زیرساختهای اساسی، کیفیت پایین فضاهای عمومی، فقر گسترده و ضعف در انسجام اجتماعی مواجه هستند. این شرایط نهتنها کیفیت زندگی ساکنان را کاهش میدهد، بلکه مدیریت و برنامهریزی شهری را نیز با دشواریهای فراوانی روبهرو میسازد. در این میان، دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی میتوانند بهعنوان واسطهای مؤثر بین مردم و مدیریت شهری نقشآفرینی کنند. این دفاتر با شناسایی نیازها و اولویتهای محلی، تقویت مشارکت ساکنان و ارائه راهکارهایی برای بهبود فضاهای عمومی و زیرساختها میتوانند بستری مناسب برای توانمندسازی محلههای غیررسمی فراهم میکنند. این پژوهش با هدف ارائه چارچوبی مؤثر برای اقدام تسهیلگری در بعد کالبدی تدوین شده است. چارچوب پیشنهادی بر ارتقای کیفیت فضاهای عمومی، بهبود زیرساختهای شهری و تسهیل مشارکت فعال و موثر ساکنان در فرآیندهای تصمیمگیری و اجرای پروژههای توسعه محلهای تمرکز دارد. مطالعه موردی این تحقیق محله اسلامآباد شهر سنندج است؛ محلهای که با وجود تراکم جمعیتی بالا با مشکلات متعددی ازجمله معابر باریک و غیر ایمن، کمبود فضاهای تفریحی و عمومی و ضعف در زیرساختهای شهری مواجه است. روش تحقیق این پژوهش کیفی بوده و از طریق مصاحبه با ساکنان محله، کارشناسان دفاتر تسهیلگری و مسئولان و مدیران شهری انجام شده است. برای تحلیل دادهها از روش تحلیل مضمون استفاده شده تا علاوه بر شناسایی نیازها و چالشهای محله نقاط ضعف دفتر از نگاه این سه گروه مذکور شناسایی و چارچوبی موثر برای دفاتر تسهیلگری ارائه شود. یافتههای این تحقیق نشان میدهد که رویکرد تسهیلگری میتواند بهعنوان ابزاری کلیدی برای تقویت ارتباط میان مردم و مدیریت شهری عمل کند. این رویکرد از طریق افزایش حس اعتماد، تقویت تعلق اجتماعی و ارتقای مسئولیتپذیری ساکنان مشارکت آنها را در تمامی مراحل تصمیمگیری و اجرای پروژههای توسعه افزایش میدهد. همچنین، نتایج تحقیق نشان میدهد که بهبود فضاهای عمومی، زیرساختها و بهسازی معابر میتواند تأثیرات مثبتی بر ارتقای کیفیت زندگی ساکنان داشته باشد. در پایان، چارچوب پیشنهادی این پژوهش بهعنوان مدلی جامع برای دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی ارائه شده است. این چارچوب میتواند بهطور مؤثر در سایر محلههای غیررسمی ایران که با چالشهای مشابه روبهرو هستند مورد استفاده قرار گیرد و نقش مؤثری در بهبود کیفیت زندگی شهری ایفا کند.
