کیومرث حبیبی

شهر سلیمانیه به‌عنوان یکی از شهرهای بزرگ کشور عراق، با محورهای تاریخی و طبیعی منحصر به فردی که دارد، زمینه‌های مناسبی برای ایجاد فضاهای باز و پیاده‌روها دارد، اما همچنان این شهر به‌مانند سایر شهرهای بزرگ کشور عراق مسخر وسایل سواره‌رو شده‌است. آنچه در این شهر برخلاف شهرهای تاریخی در کشورهای اروپایی قابل تأمل است این است که حتی در بافت‌های قدیمی مانند مسجد بزرگ شهر، حضور خودروها و وسایل‌نقلیه موتوری بسیار چشمگیر می‌باشد به‌طوری که آرامش هسته‌های مرکزی و تاریخی شهر را بر هم می‌زند و معضلاتی مانند؛ آلودگی‌هوا، شلوغی و تراکم جمعیت، اختلالات بصری، بر هم زدن آرامش محیطی و... را به وجود آورده‌است. بر همین اساس این پژوهش بر امکان‌سنجی و برنامه‌ریزی خیابان‌های چندمنظوره برای تبدیل خیابان به پیاده راه در هسته مرکزی شهر سلیمانیه تمرکز دارد. هدف اصلی مطالعه، شناسایی عوامل کلیدی تأثیرگذار بر قابلیت پیاده‌روی، تجربه عابر پیاده و کیفیت فضای شهری در یک محیط شهری پیچیده و چندمنظوره است. با ارزیابی پنج خیابان با استفاده از چارچوبی جامع شامل 17 شاخص - از جمله تعاملات اجتماعی، قابلیت زندگی، معیارهای اجتماعی و فرهنگی، عملکرد اقتصادی، کیفیت محیطی و ساختار فضایی - این مطالعه از ابزارهای تحلیلی پیشرفته مانند چیدمان فضا، تحلیل توصیفی و مدل TOPSIS برای ارزیابی پتانسیل هر خیابان برای پیاده‌راه‌سازی استفاده می‌کند. پرسشنامه‌ای دقیق برای جمع‌آوری داده‌ها از ساکنان محلی توزیع شد که سپس به صورت کمی با استفاده از رگرسیون خطی، ضرایب همبستگی و جداول محوری برای تعیین معیارهای کلیدی پیاده راه تحلیل شد. از روش چیدمان فضا برای ارزیابی اتصال و یکپارچگی خیابان‌ها استفاده شد که بینش‌های فضایی در مورد نحوه عملکرد شبکه‌های خیابانی از نظر تحرک عابر پیاده ارائه می‌دهد. با محاسبه مقادیر میانگین شاخص‌هایی مانند انتخاب، یکپارچگی، اتصال و کنترل، این مطالعه خیابان‌ها را بر اساس مناسب بودن آنها برای تبدیل شدن به پیاده راه را رتبه‌بندی می‌کند. در رتبه‌بندی نهایی TOPSIS، خیابان مسجد بزرگ به‌عنوان مناسب‌ترین خیابان برای پیاده‌راه‌سازی با مقدار CLi برابر 0.944 ظاهر شد. این خیابان در اکثر شاخص‌ها، به‌ویژه در حوزه‌های تعاملات اجتماعی (امتیاز میانگین: 4.143)، قابلیت زندگی (4.168) و اهمیت فرهنگی (4.154) عملکرد بسیار خوبی داشت. خیابان مولوی با مقدار CLi برابر 0.818 در رتبه دوم قرار گرفت و پتانسیل قوی دارد، اما در برخی حوزه‌ها مانند عملکرد اقتصادی (امتیاز میانگین: 3.82) نیاز به بهبود دارد. خیابان صابون‌سازان با مقدار CLi برابر 0.441 در رتبه سوم قرار گرفت که تعادل مناسبی در بین شاخص‌ها دارد، هرچند پایداری محیطی و پیکربندی فضایی آن چندان مطلوب نیست. خیابان کاوه (CLi: 0.425) و اوزاردی بیگ (CLi: 0.209) به ترتیب در رتبه‌های چهارم و پنجم قرار گرفتند، عمدتاً به دلیل عملکرد ضعیف‌تر در شاخص‌های کلیدی مانند اتصال، انتخاب و تعاملات اجتماعی. به عنوان مثال، خیابان کاوه در چندین شاخص کلیدی امتیاز میانگین 3.0 را کسب کرد و خیابان اوزاردی بیگ در قابلیت زندگی امتیاز 2.665 و در تعاملات اجتماعی امتیاز 2.832 را به‌دست آورد. یافته‌ها نشان می‌دهد که خیابان مسجد جامع به دلیل شاخص‌های قوی اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی، بالاترین رتبه را در پتانسیل پیاده راه را دارد، در حالی که اوزاردی بیگ پایین‌ترین رتبه را دارد. این نتایج بینش‌های ارزشمندی را برای برنامه‌ریزان شهری و سیاست‌گذارانی که به دنبال افزایش قابلیت پیاده‌مداری و تعاملات اجتماعی در محیط‌های شهری هستند، فراهم می‌کند.