کتاب «آزادی و رازدانی» پرسشی دشوار را پیش کشیده است: دین ورزان چگونه می توانند آزادی را گسترش دهند؟ پاسخ را اگر به زبان آیزایا برلین برگردانیم آنان می توانند در گسترش آزادی درونی (مثبت) نقش بسیار داشته باشند. ولی برای گسترش این آزادی نمی توان از دستور و اجبار بهره گرفت چون آزادی بیرونی (منفی) را بر باد خواهد داد. راه این کار، تربیت است و اگر این راه درست پی گرفته شود پنجره ای به سوی آزادی معنوی خواهد گشود. آزادی معنوی، گشودن چشم جان و دیدن جهان ملکوت است- جهانی که پیامبران دیده بودند و بدان فراخوانده بودند. غزالی راه رسیدن به این حالت را در تربیت صوفیانه می دید. چنین تربیتی اگر به سرانجام برساند هم آزادی معنوی را برای صوفی به بار خواهد آورد هم به گسترش آزادی بیرونی کمک خواهد کرد چراکه بنیاد آن بر بردباری است- بردباری ای که ریشه در نظریه ی ترازهای حقیقت دارد و باور به پلکانی بودن شناخت حقیقت.
