جلال خورشیدی

میزان و کیفیت اسانس استخراج شده از گیاه به‌شدت تحت تأثیر شرایط استخراج قرار دارد و لذا بهینه‌سازی شرایط استخراج می‌تواند ما را در دست‌یابی به بیش‌ترین و با کیفیت‌ترین اسانس کمک نماید. مرزه سهندی (Satureja sahendica Bornm.) از گیاهان دارویی اندمیک ایران است که به دلیل میزان بالای اسانس و نیز محتوای تیمول بالا در اسانس، از اهمیت بالایی برخوردار است. در این پژوهش، تأثیر اندازه قطعات گیاهی (سایز مش‌های 12، 18 و 35) و نسبت ماده گیاهی به آب (1 به 5، 1 به 10 و 1 به 15) بر میزان و ترکیبات تشکیل‌دهنده اسانس گیاه مذکور ارزیابی گردید. استخراج اسانس به روش تقطیر با آب با کلونجر و آنالیز اسانس‌ها با دستگاه‌های GC/MS و GC/FID انجام گرفت. نتایج نشان داد که با کاهش اندازه قطعات گیاهی، میزان اسانس به‌طور معنی‌داری کاهش یافت. مطلوب‌ترین نسبت ماده گیاهی به آب برای حصول اسانس بیش‌تر، بسته به اندازه قطعات گیاهی متفاوت بود. بیش‌ترین میزان اسانس (2/15 درصد حجمی/وزنی) از مواد گیاهی با سایز مش 12 و نسبت 1 به 15 مواد گیاهی به آب به‌دست آمد. تعداد، انواع و میزان ترکیبات تشکیل‌دهنده اسانس به‌شدت تحت تأثیر تیمارهای اعمال‌شده قرار گرفتند. بیش‌ترین میزان تیمول (81/79 درصد) به‌عنوان مهم‌ترین ترکیب اسانس مرزه سهندی، از نمونه‌های با سایز مش 35 و نسبت 1 به 10 ماده گیاهی به آب، به‌دست آمد. انتخاب مناسب‌ترین شرایط استخراج، بسته به هدف و ترکیب شیمیایی مورد نظر اسانس، می‌تواند متفاوت باشد.