زعفران (Crocus sativus L.)، یکی از گران‌ترین ادویه‌های جهان است که به دلیل تقاضای زیاد برای آن در بازارهای جهانی، کشت آن به شدت در حال توسعه است. شناسایی مناطقی که شرایط اقلیمی و خاکی آنها نزدیک به شرایط بهینه تولید زعفران باشد، ما را در دستیابی به مطلوب‌ترین عملکرد کمی و کیفی یاری می‌کند. برای این منظور در تحقیق حاضر زعفران در سه منطقه مختلف استان کردستان (سنندج، کامیاران و قروه) کشت شد و ویژگی‌های عملکردی و فیتوشیمیایی آنها مانند زمان شروع گل‌دهی، زمان پایان گل‌دهی، عملکرد گل و کلاله، طول کلاله، تعداد گل، فعالیت ضد اکسایشی، میزان فنل کل، کروسین و سافرانال طی سه سال (1401-1399) مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تمامی صفات مورد بررسی به جز طول کلاله و محتوای سافرانال به طور معنی داری تحت تأثیر مکان کشت قرار گرفتند. همه صفات تحت تأثیر سال قرار گرفتند و همه صفات به جز محتوای کروسین به طور معنی‌داری تحت تأثیر اثر متقابل مکان× سال قرار گرفتند. بیشترین عملکرد گل (20/36 گرم در مترمربع) در سال 1401 از مزرعه سنندج به دست آمد که البته با مزرعه کامیاران در همان سال اختلاف معنی‌داری نداشت. بیشترین تعداد گل در مترمربع (314/67) در سال 1401 از مزرعه شهرستان کامیاران به دست آمد که البته با سنندج و قروه در سال 1401 و کامیاران در سال 1400 تفاوت معنی‌داری نداشت. بیشترین عملکرد کلاله (1/54 گرم در متر مربع) در سال 1401 از مزرعه کامیاران به‌دست آمد که با سنندج و قروه در سال 1401 و کامیاران در سال 1400 تفاوت معنی‌داری نداشت. بیشترین میزان فنل کل (33/81 میلی‌گرم گالیک اسید در گرم کلاله خشک) مربوط به کلاله‌های برداشت شده از مزرعه سنندج در سال 1401 و بیشترین فعالیت ضد اکسایشی کلاله (89/38 درصد) مربوط به کلاله‌های برداشت شده از مزرعه کامیاران در سال 1399 بود که با سنندج و قروه در سال 1399 و سنندج در سال 1400 اختلاف معنی‌داری نداشت. بیشترین میزان کروسین (55/32 میلی گرم در گرم کلاله) مربوط به کلاله‌های برداشت شده از مزرعه کامیاران در سال 1401 بود. همبستگی-های معنی‌داری بین ویژگی‌های عملکردی و فیتوشیمیایی با ویژگی‌های آب‌و‌هوایی و خاکی مناطق مورد مطالعه مشاهده شد که می‌تواند برای تعیین مناسب‌ترین شرایط کشت زعفران مفید باشند. در مجموع، نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که در بین مناطق مورد مطالعه، کامیاران از شرایط بهتری برای تولید زعفران برخوردار است.
