جلال خورشیدی

ارزیابی تنوع فیتوشیمیایی جمعیت های وحشی یک گونه، از گام های اساسی در راستای حفاظت و اهلی سازی آن می باشد. سماق(Rhus coriaria L.) درختچه ای است که میوه آن بواسطه داشتن اسانس، روغن ثابت (غیر فرار)، ترکیبات فنولی، ویتامین ها، پروتئین و کربوهیدرات، دارای خواص درمانی متعددی می باشد. در پژوهش حاضر، اسانس میوه هشت جمعیت سماق از استان های کردستان و کرمانشاه (پاوه، که س نه زان، سماقلو، کانی گویز، کماله، دگاگا، باخان و زیویه)، توسط کلونجر به روش تقطیر با آب استخراج و با استفاده از دستگاه های کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی آنالیز شد و سپس ارتباط آن با فاکتورهای محیطی بررسی گردید. تنوع قابل توجهی بین جمعیت ها به لحاظ تعداد، نوع و میزان ترکیبات اسانس، مشاهده گردید. ترکیبات غالب اسانس در جمعیت های مختلف، تفاوت معنی داری با هم داشتند. Cembrene A به عنوان یکی از ترکیبات مهم اسانس سماق، در همه جمعیت ها وجود داشت و بیش ترین (41/2 درصد) و کم ترین (13/4 درصد) مقدار آن به ترتیب در جمعیت های پاوه و دگاگا مشاهده گردید. تجزیه به مؤلفه های اصلی، ترکیبات اسانس را در هفت مؤلفه گروه بندی نمود که 100 درصد واریانس بین جمعیت ها را تبیین می کردند. دو مؤلفه اول در مجموع 52/14 درصد کل واریانس بین جمعیت ها را تبیین می‌کردند و(E,E)-2,4-Decadienal ، β-Pinene، (2,E)-Undecanal، Camphene و cis-Ocimene (به ترتیب با ضرایب عاملی 0/926، 0/879، 0/85، 0/834 و 875-/0 در مؤلفه اول) مؤثرترین ترکیبات در تفکیک جمعیت ها بودند. تجزیه خوشه ای، جمعیت ها را در پنج گروه مختلف طبقه بندی نمود. همبستگی های قابل توجهی بین ترکیبات اسانس با فاکتورهای محیطی به دست آمد که می توان از این نتایج در فرایند اهلی سازی سماق، بهره گرفت.