جلال خورشیدی

زعفران (Crocus sativus L.) یکی از گران‌ترین ادویه‌های جهان است که به دلیل تقاضای بالایی که در بازارهای جهانی برای آن وجود دارد، کشت و کار آن به شدت در حال توسعه است. از مهم‌ترین ترکیبات فیتوشیمیایی آن می‌توان به کروسین، سافرانال و پیکروکروسین اشاره کرد. شناسایی مناطقی که شرایط آب و هوایی و خاکی آن‌ها نزدیک به شرایط بهینه رشد و نمو گیاه باشد، ما را در دست‌یابی به مطلوب‌ترین نتیجه یاری می‌نماید. در این پژوهش زعفران در شش منطقه مختلف استان کردستان (سنندج، کامیاران، قروه، دهگلان، دیواندره و مریوان) کشت گردید و ویژگی‌های عملکردی و فیتوشیمیایی آن طی سه سال (1399 تا 1401) مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تمام صفات مورد مطالعه (غیر از طول کلاله) به‌طور معنی‌داری تحت تأثیر منطقه مورد کاشت قرار گرفتند. اثر ساده سال بر روی تمام صفات و اثر متقابل سال در منطقه بر تمام صفات غیر از محتوای کروسین، معنی‌دار بود. بیش‌ترین میانگین عملکرد کلاله در هر سه سال پژوهش متعلق به زعفران کشت شده در کامیاران بود (0/13، 1/27 و 1/54 گرم در متر مربع به‌ترتیب در سال‌های 1399، 1400 و 1401). در هر سه سال پژوهش، بیش‌ترین میانگین میزان کروسین از کلاله‌های برداشت شده از مزرعه دیواندره به‌دست آمد (53/01، 92/54 و 143/07 میلی‌گرم در گرم کلاله به‌ترتیب در سال‌های 1399، 1400 و 1401). به‌طور کلی، مناطقی از استان با میزان بارندگی کم‌تر طی فصول بهار، تابستان و اوایل پائیز، بارندگی بیش‌تر طی اواخر پائیز و زمستان، متوسط دمای ماهانه بیش‌تر، دارای خاک‌های متوسط بافت حاوی فسفر و پتاسیم بیش‌تر، نیتروژن و مواد آلی کم‌تر و اسیدیته کمی قلیایی، مناسب تولید زعفران شناخته شدند. بر اساس مجموع شرایط مذکور و نتایج عملکردی به دست آمده، از بین مناطق مورد مطالعه در استان کردستان، کامیاران مناسب‌ترین منطقه برای کشت زعفران شناخته شد.