جلال خورشیدی

شناسایی گیاهان مقاوم به کم آبی که دارای بازده اقتصادی بالایی نیز باشند، می تواند موجب افزایش بهره وری تولید در شرایط دیم باشد. مرزه (Satureja sp.) از گیاهان دارویی پرکاربرد خانواده نعناع (Lamiaceae) می باشد که تنوع گونه ای زیادی دارد. در این پژوهش برخی از ویژگی های عملکردی، فیتوشیمیایی و نیز میزان تحمل به کم آبی تعدادی از گونه های بومی مرزه مورد ارزیابی قرار گرفت. پژوهش مذکور در سال 1397 در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان در قالب کرت های خرد شده بر پایه طرح بلوک کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. کرت های اصلی شامل تیمارهای آبیاری (هر هفته یکبار) و عدم آبیاری (دیم) بوده و کرت های فرعی شامل پنج گونه مرزه بومی ایران شامل، مرزه بختیاری (Satureja bachtiarica)، مرزه سهندی (Satureja sahendica)، مرزه سنبله ای (spicigera Satureja)، مرزه گل درشت (macrantha Satureja) و مرزه جنگلی (Satureja mutica) بودند. برداشت در مرحله ی گلدهی و اسانس گیری توسط کلونجر به مدت سه ساعت انجام گرفت. صفات ارتفاع گیاه، عرض بوته، وزن تر کل بوته، وزن خشک ساقه، وزن خشک گل و برگ، وزن ماده خشک کل، درصد اسانس، فنول کل و ظرفیت ضد اکسایشی تحت تاثیر معنی دار تیمار آبیاری قرار گرفتند. همچنین صفات ارتفاع گیاه، عرض بوته، وزن تر کل بوته، وزن خشک ساقه، وزن خشک گل و برگ، وزن ماده خشک کل، درصد اسانس، ظرفیت ضد اکسایشی و فنول تحت تاثیر تیمار گونه قرار گرفتند. اما تنها صفت درصد اسانس و ظرفیت ضد اکسایشی تحت تاثیر اثر متقابل آبیاری×گونه قرار گرفتند. کل ترکیبات شناسایی شده اسانس 28 ترکیب و بیشترین تعداد ترکیبات شناسایی شده مربوط به مرزه سهندی تیمار آبی و دیم، و مرزه جنگلی تیمار دیم با 26 ترکیب شناسایی شده بود. همچنین بالاترین مقدار اجزای اسانس مربوط به گونه ی مرزه جنگلی در تیمار دیم بوده است. ترکیبات پی-سیمن، گاما- ترپینن، تیمول و کارواکرول ترکیبات غالب مشترک در همه گونه های مورد مطالعه بودند. بیشترین مقدار پی-سیمن (75/20±12/24)، گاما-ترپینن (82/0±28/21)، تیمول (56/4±34/49) و کارواکرول (98/5±32/60) به ترتیب در تیمار دیم گونه های سهندی، جنگلی، گل درشت و بختیاری مشاهده شد . شاخص های MP، GMP، STI و HAM، شاخص های برتر جهت تفکیک و شناسایی گونه های برتر از لحاظ تحمل به کم آبی تشخیص داده شدند. بر اساس شاخص های تنشی ارزیابی شده، گونه ی S. spicigera متحمل ترین گونه به شرایط دیم تشخیص داده شد.