جلال خورشیدی

شناسایی گیاهان مقاوم به کم آبی که دارای بازده اقتصادی بالایی نیز باشند، می تواند موجب افزایش بهره وری تولید در شرایط دیم باشد. مرزه (Satureja sp.) از گیاهان دارویی پرکاربرد خانواده نعناع (Lamiaceae) است که تنوع گونه ای زیادی دارد. در این پژوهش عملکرد ماده خشک، محتوی اسانس و تحمل تنش کم آبی پنج گونه مرزه بومی ایران شامل Satureja bachtiarica Bunge.، Satureja sahendica Bornm.، Satureja spicigera (K.Koch) Boiss.، Satureja macrantha C.A. Mey و Satureja mutica Fisch. and C.A.Mey. تحت شرایط دیم و آبی استان کردستان (سنندج) بر اساس شاخص های تحمل تنش به صورت کرت خرد شده در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در سال 1397 در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان مورد ارزیابی قرار گرفت. بوته ها در مرحله گلدهی برداشت شدند و اسانس گیری از آن ها توسط دستگاه کلونجر به مدت سه ساعت انجام گرفت. نتایج نشان داد که تیمار آبیاری تنها روی ماده خشک تأثیر معنی داری داشت و اثر متقابل گونه و تیمار آبیاری تنها روی محتوی اسانس تأثیر معنی داری گذاشت. ولی هر دو صفت مذکور تحت تأثیر معنی دار نوع گونه قرار گرفتند. بیش ترین میزان اسانس (12/2 درصد) و کم ترین میزان اسانس (48/0 درصد) به ترتیب متعلق به گونه های S. mutica و S. macrantha تحت شرایط دیم بود. بیشترین عملکرد ماده خشک به ازای تک بوته (72/482 گرم) از گونه S. spicigera و کمترین میزان آن (4/44 گرم) از گونه S. sahendica بدست آمد. بر اساس نتایج تجزیه عاملی و همبستگی ها، شاخص های MP، GMP، STI و HAM برترین شاخص ها جهت شناسایی گونه متحمل به شرایط دیم شناخته شدند و براساس شاخص های مذکور، گونه S. spicigera متحمل ترین و مناسب ترین گونه جهت کشت تحت شرایط دیم استان کردستان تشخیص داده شد.