حامد قادرزاده

شیر با ارزش‌ترین ماده‌ غذایی است که تقریباً تمامی مواد لازم برای رشد و ادامه زندگی انسان را دارا می‌باشد و در تغذیه و رشد کودکان بسیار اهمیت دارد. شیر تنها ماده‌ی غذایی است که می‌تواند به طور متعادل اغلب نیازهای غذایی انسان را تأمین کند. از نظر تغذیه و بهداشت میزان مصرف سالانه مواد لبنی در یک کشور، نشانه‌ای از وضعیت اجتماعی-اقتصادی و بیانگر سلامت افراد آن جامعه است. از آن‌جا که ظرفیّت پذیرش شیرخام در سطح شهرها محدود است، برای کمک به کارآیی نظام بازاریابی، بررسی کانال‌های توزیع و عوامل مؤثر بر انتخاب نوع کانال بازاریابی ضرورت دارد. این مطالعه با هدف شناسایی کانال‌های فروش شیرخام و بررسی عوامل موثر بر انتخاب کانال‌های بازاریابی شیر توسط دامداران در چارچوب الگوی لاجیت چندگانه مورد بررسی قرار گرفت. در مطالعه‌ی حاضر 4 کانال فروش محصول خام شامل (فروش مستقیم به کارخانه)، (فروش به خریدار محلی، مصرف‌کننده نهایی)، (فروش به واسطه، خریدار محلی و مصرف‌کننده نهایی) و (فروش مستقیم به مصرف‌کننده نهایی) و همچنین 3 کانال فروش محصولات ثانویه شامل (فروش مستقیم به مصرف‌کننده نهایی)، (فروش به خریدار محلی و مصرف‌کننده نهایی) و (فروش به واسطه، خریدار محلی و مصرف کننده‌ نهایی) مورد مطالعه قرار گرفت. بر این اساس، 120 دامداری سنتی، 40 دامداری نیمه ‌صنعتی، 2 کارگاه فرآوری لبنیات، 30 فروشگاه لبنیاتی و 1 مرکز جمع‌آوری شیر به عنوان نمونه برای مطالعه انتخاب گردید. نمونه‌گیری از دامداران شهرستان سقز واقع در استان کردستان به روش تصادفی ساده انجام شد و داده‌ها از طریق تکمیل پرسشنامه جمع‌آوری شد. با استفاده از مدل لاجیت چندگانه، عوامل مؤثر بر انتخاب نوع کانال‌های بازاریابی مورد بررسی قرار گرفت. برپایه‌ی یافته‌های پژوهش، 1/37 درصد از دامداران، محصول شیر خام را در کانال اول (فروش مستقیم به کارخانه)، 27 درصد در کانال دوم (فروش به خریدار محلی، مصرف‌کننده نهایی)، 7/15 درصد درکانال سوم (فروش به واسطه، خریدار محلی و مصرف‌کننده نهایی) و 2/20 درصد در کانال چهارم (فروش به واسطه، خریدار محلی و مصرف کننده‌ نهایی) به فروش می‌رسانند. همچنین 5/25 درصد از دامداران در کانال اول (فروش مستقیم به مصرف‌کننده نهایی)، 7/37 درصد در کانال دوم (فروش به خریدار محلی و مصرف‌کننده نهایی) و 8/36 درصد نیز در کانال سوم بازاریابی (فروش به واسطه، خریدار محلی و مصرف کننده‌ نهایی) محصولات ثانویه خود را به فروش می‌رسانند. نتایج نشان داد، با افزایش متغیر سن، احتمال انتخاب کانال اول کاهش و احتمال انتخاب کانال‌های دوم، سوم و چهارم افزایش می‌یابد همچنین با افزایش فاصله دامداری از مرکز شهر، احتمال انتخاب کانال چهارم کاهش و احتمال انتخاب کانال‌های اول، دوم و سوم افزایش می‌یابد. در نهایت به منظور بهبود وضعیت بازاررسانی شیر خام و افزایش کارآیی بازار آن پیشنهاد شد که تعاونی‌های دامداران برای افزایش قدرت چانه‌زنی تولید کنندگان و کاهش قدرت واسطه‌های بازار ایجاد شود.