فاطمه سرجوقیان

سنگ های نفوذی و آتش فشانی-رسوبی ائوسن بخش وسیعی از قوس ماگمایی ارومیه-دختر در ایران را در برمی گیرند. سنگ های نفوذی اواخر ائوسن نصرند، در سنگ های آتشفشانی ائوسن در بخش مرکزی کمربند ماگمایی ارومیه-دختر، در شمال شرق استان اصفهان و جنوب شرق شهرستان اردستان، واقع شده اند، شامل دو واحد سنگی فلسیک و مافیک-حدواسط همراه با دایک های مافیک-حدواسط هستند. این سنگ ها با غنی شدگی عناصر کمیاب خاکی سبک (LREEs)، ناهنجاری های منفی Nb-Ta و LILE/HFSE بالا مشخص می شوند که نشان دهنده منشأ مربوط به فرورانش است. سنگ های فلسیک با ترکیب گرانیتی، دارای کانی های کوارتز، پتاسیم فلدسپار و پلاژیوکلاز و کانی های فرعی هورنبلند، بیوتیت، آپاتیت، تیتانیت، زیرکن و کانی های اپک است. این سنگ ها دارای محتوای SiO2 بالا (77/69-77/76 درصد وزنی)، #Mg پایین (12/0-39/0)، Nb/Ta و Zr/Hf پایین (میانگین: به ترتیب،70/14 و 96/32) هستند. نسبت اولیه 87Sr/86Sr و مقادیر εNd(t) در سنگ-های فلسیک به ترتیب از 70577/0 تا 70576/0 و 4/0 تا 3/0- است. این داده ها نشان می دهند که این سنگ های فلسیک از پوسته زیرین جوان هستند که توسط گرمای رسیده از ماگماهای بازالتی از زیر و در یک محیط کوهزایی منشأ گرفته اند. از نظر دما و فشار، سنگ های فلسیک، دارای دمای اشباع زیرکن (782 تا 813) درجه سانتی گراد و فشار کمتر از 5 کیلوبار است. سنگ های نفوذی مافیک-حدواسط و دایک ها عبارتند از گابرو، دیوریت گابروئیک و مونزودیوریت، با ترکیب کانی شناسی کوارتز، پلاژیوکلاز، پتاسیم فلدسپار، آمفیبول، پیروکسن، بیوتیت و کانی های فرعی شامل زیرکن، آپاتیت و اکسیدهای آهن است؛ محتوای SiO2 کم ( 08/48-11/56 درصد وزنی) و #Mg بالا (37/0-68/0)، با نسبت های متوسط Nb/Ta و Zr/Hf. به ترتیب 94/36 و 35/40 هستند. نسبت اولیه 87Sr/86Sr و مقادیر εNd(t) برای سنگ ها و دایک های مافیک-حدواسط به ترتیب 70583/0 تا 70476/0 و 6/2 تا 1/0- است. این ویژگی ها نشان دهنده ماگمای از یک منشأ گوشته ای است که با پوسته جوان مخلوط شده بود. به نظر می رسد که ماگمای جوان مشتق شده از گوشته نقش مهمی در رشد پوسته کمربند ماگمایی ارومیه-دختر در طول دوره ادیاکارئن تا کامبرین زیرین داشته است. سنگ های مافیک-حدواسط و دایک ها به ترتیب دارای دمای (1057 تا 1300) و (1148 تا 1267) درجه سانتی گراد و فشار (81/7 تا 83/10) و (08/9 تا 66/10)کیلوبار هستند. در این پژوهش، ماهیت ماگما، محیط تکتونیکی و شرایط تبلور ماگما با استفاده از شیمی کانی و بررسی های پتروگرافی سنگ های آذرین مورد بررسی قرار گرفته است. در سنگ های مافیک-حدواسط، آمفیبول ها کلسیم دار هستند و از نظر ترکیبی شامل منیزیوهورنبلند، چرماکیت هورنبلند و چرماکیت هستند. تخمین دما و فشار با استفاده از معادلات ژئوترموبارومتری آمفیبول نشان می دهد که تبلور در دمای بین 851 تا 1029 درجه سانتی گراد و فشار بین 37/4 تا 75/7 کیلوبار و با میزان آب (H2Omelt) بین 79/4 تا 59/6 درصدوزنی رخ داده است. بیوتیت ها در سنگ های فلسیک و مافیک-حدواسط غنی از منیزیم و از نوع بیوتیت های اولیه ای هستند که دستخوش تعادل مجدد شده اند، دمای این بیوتیت ها به ترتیب بین (709 تا 736 درجه سانتی گراد) و (705 تا 735 درجه سانتی گراد) و فشار محاسبه شده برای این کانی بین ( 88/5 تا 59/6 کیلوبار) (98/3 تا 16/5 کیلوبار) است؛ که نشان دهنده دما و فشار حاکم بر محیط در مراحل انتهایی فاز ماگمایی توده است. در سنگ های مافیک-حدواسط و دایک ها، کلینوپیروکسن ها عمدتاً دیوپسید و اوژیت هستند و در یک محفظه ماگما به ترتیب در دمای بین (915 تا 1205 درجه سانتی گراد) و (928 تا 1271 درجه سانتی گراد) و فشار حدود (2تا 6 کیلوبار) با میزان آب حدود 10درصد متبلور شدند. با توجه به ترکیب کانی، سنگ های آذرین مورد مطالعه در سری ماگمایی کالک آلکالن بوده و از یک ماگمای اکسید شده کالک آلکالن (فوگاسیته اکسیژن بالا) در یک محیط مرتبط با فرورانش متبلور شده اند.