فرزاد حسین پناهی قروچای

نگرانی های مربوط به افزایش مصرف انرژی مخصوصاٌ انرژی های غیر قابل تجدید و محدود بودن منابع انرژی و آلودگی های زیست محیطی منجر به افزایش تحقیقات در زمینه ی توازن انرژی در سیستم های تولید گیاهان زراعی شده است. به همین منظور مطالعه ای در راستای ارزیابی بیلان انرژی در مزارع گندم آبی و دیم استان کردستان، طی سال زراعی 91-1390 انجام گرفت. 50 مزرعه از مزارع آبی و 196 مزرعه از مزارع دیم موجود در شهرستان های دهگلان، دیواندره و کامیاران انتخاب و اطلاعات مربوط به نهاده های ورودی و عملکرد گندم در قالب پرسش نامه هایی از کشاورزان مربوطه استخراج گردید. نتایج نشان دادند که میزان کل انرژی-های ورودی در مزارع گندم آبی شهرستان های دهگلان، دیواندره و کامیاران به ترتیب 61/40024، 70/46090 و 83/29005 مگاژول در هکتار بود و این میزان در مزارع گندم دیم به ترتیب 20/16260، 27/18061 و 27/14795 مگاژول در هکتار محاسبه شد. میزان انرژی های خروجی در مزارع گندم آبی شهرستان های دهگلان، دیواندره و کامیاران به ترتیب 85/66672، 61/87103 و 76/49327 مگاژول در هکتار و این میزان در مزارع گندم دیم به ترتیب 90/18093، 02/19975 و 64/14826 مگاژول در هکتار به دست آمد. میزان کارایی انرژی مصرفی در مزارع گندم آبی به ترتیب 67/1، 89/1 و 70/1 و این مقدار در مزارع گندم دیم به ترتیب 11/1، 11/1 و 00/1 برآورد شد. دلیل کارایی بالاتر مزارع گندم آبی عملکرد بیش-تر این مزارع در مقایسه با مزارع گندم دیم است. سهم انرژی های تجدیدپذیر در مزارع گندم آبی شهرستان-های دهگلان، دیواندره و کامیاران 73/15، 59/13 و 65/20 درصد می باشد. همچنین انرژی های تجدیدپذیر در مزارع گندم دیم به ترتیب 78/17، 59/17 و 29/18 درصد از کل انرژی های ورودی را به خود اختصاص دادند. در مجموع نتایج این مطالعه نشان داد که پایداری بوم نظام های زراعی تولید گندم در معرض خظر جدی است زیرا بیش از 80 درصد انرژی های مصرفی در این مزارع مربوط به انرژی های غیرقابل تجدید است که منابع تأمین آنها در آینده نزدیک رو به اتمام است. بعلاوه مخاطرات زیست محیطی استفاده از مواد شیمیایی نیز نگران کننده است. تغییر در الگوی کشت، استفاده از ادوات ترکیبی و روش های نوین شخم حفاظتی جهت کاهش تردد ماشین آلات، استفاده از کود های با منشاء طبیعی و رو آوردن به مدیریت تلفیقی آفات، بیماری ها و علف های هرز از