فردین حسین پناهی

هنجارگریزی معنایی با گونه‌های مختلفی که دارد، از مهم‌ترین شگردهای هنجارگریزی در فرآیند تکوین زبان ادبی است و نقش مهمّی در بازنمایی وجوه معنا، تخیل و تصویر در زبان ادبی دارد. شیرکو بیکس و سیدعلی صالحی به عنوان دو نماینده مهمّ شعر معاصر کردی و فارسی، از شگردهای مختلف هنجارگریزی معنایی در آفرینش‌های ادبی خود بهره برده‌اند. از این روی، تحلیل تطبیقی شگردهای مختلف هنجارگریزی معنایی در شعر این دو شاعر، از ضروریات پژوهش در این حوزه است. در این پژوهش با تکیه بر شگردهای مختلف هنجارگریزی معنایی، به بررسی و تحلیل نمودها و کارکردهای مختلف شگردهای هنجارگریزی معنایی در شعر شیرکو بیکس و سیدعلی صالحی می‌پردازیم، چنان‌که بتوان شناخت بهتری از ساخت زبان ادبی در شعر این دو شاعر حاصل کرد و پیوند بسامدها و کارکردهای مختلف شگردهای هنجارگریزی معنایی با جهان‌بینی‌های شاعرانه موجود در اشعار آن‌ها را تبیین کرد. برای این منظور، دو مجموعه شعر تو می‌توانی با جرعه‌ای بوسه دیگربار مرا بیافرین از بیکس و آخرین عاشقانه‌های ری‌را از صالحی مبنای بررسی و تحلیل قرار گرفته‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد از میان گونه‌های مختلف هنجارگریزی معنایی، «تجرید»، «تجسّم» (با زیرشاخه‌های: سیال‌پنداری، جسم‌پنداری و جاندارپنداری)، «رنگ‌آمیزی» (با زیرشاخه‌های: رنگ دادن به عناصری متفاوت از رنگ خود و رنگ دادن به امور یا عناصر انتزاعی و فی‌نفسه بی‌رنگ)، «حس‌آمیزی» و «پارادوکس»، از مهم‌ترین و پربسامدترین شگردهای مورد استفاده بیکس و صالحی در هنجارگریزی‌های معنایی است و با توجه به رویکردها، تجربه‌های زیستی و جهان‌بینی‌های خاصّ حاکم بر اشعار هر یک از این دو شاعر، گونه‌های هنجارگریزی معنایی نیز با شکل‌ها و بسامدهای مختلف در اشعار بیکس و صالحی نمود یافته‌اند. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است و داده­ها به شیوه کتابخانه­ای و سندکاوی گردآوری شده­اند.