فرهاد احمدنژاد

کانسار بوکسیت یه‌کشه‌وه در 13 کیلومتری جنوب شرقی بوکان، در محدوده استان آذربایجان غربی با مختصات جغرافیایی ′28° 36 عرض شمالی و ′18° 46 طول شرقی واقع شده ‌است. کانسنگ بوکسیتی شامل مجموعه ای از توده‌های لایه‌ای و عدسی شکل با روند کلی NE-SW است که به صورت پرکننده فرورفتگی‌ها و فروچاله‌های کارستی در کربنات‌های زیرین سازند روته با سن پرمین میانی رخ می دهد. افق‌های بوکسیتی در منطقه مورد مطالعه به طور نامنظم پراکنده شده‌اند، اما دارای ضخامت‌های نسبتا یکنواختی به طور متوسط بین 11 تا 18 متر هستند و توسط سازند نسن با سن پرمین پایانی پوشانده شده‌اند. بر اساس بافت، ترکیب و رنگ، شش لایه مجزا در کانسار یاکشاوا شناسایی شده است که به ترتیب از پایین به بالا شامل: i) بوکسیت برش؛ ii) بوکسیت رسی؛ iii) بوکسیت فریتیک؛ iv) بوکسیت خالدار؛ v) بوکسیت قهوه‌ای، و vi) افق شسته شده هستند. مطالعات دقیق کانی شناسی نشان می دهد که دیاسپور، هماتیت، ایلیت، آناتاز و روتیل از کانی های اصلی تشکیل دهنده کانسار بوده که با مقادیر اندکی کائولینیت، دیکیت، هالویزیت، کوارتز، کلسیت، پیریت، و کلینوکلر همراه شده اند. مهمترین بافت‌های مشاهده شده در کانسار یه‌کشه‌وه عبارتند از بافت‌های کلوفورمی، اوئیدی، پیزوئیدی و اسپاستوئیدی که غالبا در زمینه ای پلیتومورفیکی با ترکیب رسی قرار گرفته اند. تحلیل روابط بین عنصری کانه ها با استفاده از روش تحلیل عاملی نوع R (R-mode factor analysis) چند یافته مهم را آشکار می کند: (1) کانی‌های سنگین با حلالیت کم، از جمله روتیل و زیرکن، همراه با اکسی هیدروکسیدهای Al در طول تشکیل بوکسیت، توزیع فلزات حیاتی (Ga، Ti، Nb، Hf، Ta وW) را که رفتار ژئوشیمیایی مشابهی با آنها دارند را کنترل می کنند؛ (2) هوازدگی بیوتیت منجر به بیرون راندن Fe3+ از موقعیت‌های هشت‌وجهی می‌شود و اکسی هیدروکسیدهایی را تشکیل می‌دهد که می‌توانند V را به شدت جذب کنند؛ (3) همبستگی قوی بین Y و P نشان می دهد که توزیع Y ممکن است در ارتباط با حضور کانی های REE حاوی Y مانند زنوتایم باشد؛ (4) در کانسار یه‌کشه‌وه تقریباً تمام فازهای حاویREE، کانی‌های فسفاته از جمله Monazite-Ce، Xenotime-Y و Florencite-Ce هستند، بنابراین فراوانی REE تا حد زیادی توسط کانی های غنی از P کنترل می شود. به منظور شناسایی سنگ مادر کانسار بوکسیت یه‌کشه‌وه از پارامترهای مختلفی شامل بی‌هنجاری Eu، نسبت عناصر کمیاب (Ti/Nb ,Zr/Hf و Nb/Ta)، نمودار Log Cr در مقابل Log Ni استفاده شده است. نتایج بدست آمده پیشنهاد می کند که مواد اولیه برای تشکیل کانسار بوکسیت یه‌کشه‌وه احتمالا از واحدهای آتشقشانی مافیک با سن پرمین میانی-بالایی مشتق شده اند.