عیسی معروف پور

کشور ایران در منطقه خشک و نیمه خشک جهان واقع شده و با بحران کمبود آب و کم شدن شدید ذخایر آبی مواجه است. از سوی دیگر بیش از 90 درصد از منابع آبی در بخش کشاورزی مصرف می شود، لذا اولین حوضه ایی که با آسیب های جدی ناشی از کمبود آب مواجه می شود بخش کشاورزی می باشد. بنابراین هر گونه اقدامی که منجر به صرفه جویی در مصرف آب شود، امری به جا و لازم می باشد. از جمله-ی این اقدامات می توان به اصلاح و بهبود بخشی از راندمان آبیاری اشاره کرد که ناشی از عدم مدیریت صحیح و بهره برداری نادرست از سیستم های آبیاری بارانی می باشد. دشت دهگلان در استان کردستان از جمله مناطق عمده ی کشاورزی می باشد که آبیاری بارانی رواج بسیاری داشته و با مشکلات کمبود آب و افت شدید سطح آب های زیرزمینی مواجه است. در این تحقیق 10 سیستم آبیاری بارانی از نوع کلاسیک ثابت با آبپاش متحرک در دشت دهگلان انتخاب گشته و مورد ارزیابی قرار گرفتند. ارزیابی مزارع مورد مطالعه به روش آبپاش منفرد انجام شد همچنین اطلاعات مربوط به روش آبیاری نیز از طریق پرسشنامه تهیه گردید. پس از تحلیل نتایج، راهکارهای مدیریتی ممکن جهت بهبود راندمان های آبیاری در هر کدام از مزارع به تفکیک شناسایی و تعیین شد. از جمله راهکارهای بهبود می توان به انتخاب آبپاش مناسب، تغییر در ساعات و زمان آبیاری، چیدمان صحیح آبپاش ها در سیستم و تغییر در تعداد آبپاش های مورد استفاده اشاره نمود. پس از اعمال اصلاحات مدیریتی ممکن در هر کدام از مزارع، متعاقباً اقدام به ارزیابی مجدد مزارع شد. نتایج نشان داد که قبل از اصلاح سیستم ها، مقادیر شاخص های ارزیابی مزارع مورد مطالعه از جمله ضریب یکنواختی، راندمان پتانسیل کاربرد آب در ربع پایین، میزان تلفات آبیاری، راندمان کاربرد و کفایت آبیاری که به ترتیب برابر با 23/66، 48/38، 46، 56/53 و 96/70 درصد بودند در شرایط مطلوبی قرار ندارند. نتایج پس از اصلاح سیستم های آبیاری نشان داد که هر کدام از شاخص های مذکور به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافتند به طوری که پس از اصلاح سیستم ها مقادیر شاخص ها برای هر کدام از سیستم ها در حد مطلوب و قابل قبول بود. متوسط میزان بهبود شاخص های مذکور در مزارع مورد مطالعه به ترتیب 54/28، 42/81، 83، 29/34 و 98/12 درصد بود که بسیار مطلوب و قابل تامل می باشد و بیانگر نقش و سهم مدیریت و بهره برداری صحیح از سیستم های