داود جمینی

شاخص توسعه انسانی ترکیبی از سه مولفه کلیدی امید به زندگی، درآمد سرانه و سطح سواد است و برای سنجش سطح توسعه­یافتگ، تحلیل عدالت فضایی و نابرابری منطقه­ای در حوزه ملی و منطقه­ای مورد استفاده قرار می­گیرد. پژوهش حاضر که با روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است، با هدف بررسی وضعیت توسعه­یافتگی استان­های کشور به لحاظ شاخص توسعه انسانی و شناسایی عوامل مرتبط با آن انجام گرفته است. برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز، تکیه اصلی بر مستندات مرکز آمار کشور بوده است و برای تجزیه و تحلیل داده­های گردآوری شده از مدل موریس، نرم­افزار GIS و SPSS استفاده شده است. نتایج نشان می­دهد که به لحاظ شاخص توسعه انسانی، سه استان تهران، البرز و مازندران در بالاترین رتبه­ها و سه استان سیستان و بلوچستان، کردستان و خراسان شمالی، در پایین­ترین رتبه­ها قرار گرفته­اند. همچنین توزیع فضایی شاخص توسعه انسانی در میان استان­های کشور نشان می­دهد استان­های مرکزی و شمالی کشور، دارای شرایط نسبی بهتری نسبت به استان­های شرقی و غربی هستند. در خصوص عوامل موثر بر شاخص توسعه انسانی نتایج مقاله نشان داد شاخص­های درصد روستانشینی، بعد خانوار، بارتکفل، بارتکفل واقعی، بارتکفل نظری و درصد شاغلان بخش کشاورزی، به ترتیب با میزان همبستگی 709/0، 740/0، 553/0، 553/0 ، 505/0 و 599/0، دارای رابطه آماری معنادار منفی با شاخص توسعه انسانی بوده و شاخص­های درصد شهرنشینی، نسبت اشتغال، نرخ مشارکت اقتصادی، درصد شاغلان بخش صنعت و درصد شاغلان بخش خدمات، به­ترتیب با ضریب همبستگی 709/0، 407/0، 361/0، 499/0 و 358/0، دارای رابطه آماری معنادار مثبت با شاخص توسعه انسانی بوده­اند.