بختیار کریمی

سامانه‌های آبیاری از عناصر کلیدی در مصرف انرژی به‌شمار می‌آیند و نقش تعیین‌کننده‌ای در میزان تولید محصول در مزرعه دارند. ازاین‌رو، بررسی روابط میان مقدار انرژی و آب مصرفی با عملکرد محصول در این سامانه‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. این پژوهش به ارزیابی شاخص‌های بهره‌وری مصرف آب و انرژی در مزارع گندم آبی دشت قروه استان کردستان پرداخته است. هدف اصلی این تحقیق، مقایسه کارایی دو نوع سامانه آبیاری با منابع انرژی متفاوت، شامل سامانه آبیاری بارانی کلاسیک ثابت- آبپاش متحرک با منبع انرژی الکتریکی (CEW) و سامانه مشابه با منبع انرژی سوخت دیزل (CDW)، در زمینه مصرف آب و انرژی و عملکرد محصول بود. داده‌های این پژوهش از طریق پرسشنامه‌های حضوری و اندازه‌گیری‌های میدانی جمع‌آوری و سپس میانگین مقادیر انرژی مصرفی با استفاده از ضرایب هم‌ارزی به واحد مگاژول بر هکتار تبدیل شدند. با توجه به محاسبات نتایج نشان داد که در مزارع با سامانه الکتریکی (CEW)، میزان انرژی ورودی برابر با 02/71371 مگاژول در هکتار بوده که به‌طور قابل‌توجهی کم‌تر از مزارع دیزلی (CDW) با 83/88507 مگاژول در هکتار است. عملکرد محصول در مزارع CEW معادل 6950 کیلوگرم در هکتار و در مزارع CDW معادل 6880 کیلوگرم در هکتار بوده که نشان‌دهنده عملکرد مشابه در هر دو سامانه است. شاخص کارایی انرژی در مزارع CEW برابر با 66/1 و در مزارعCDW، 43/1 درصد بود. انرژی ویژه در مزارع CEW 26/10 مگاژول در کیلوگرم و در مزارع CDW ، 86/12 مگاژول در کیلوگرم گزارش گردید که نشان‌دهنده بهره‌وری بالاتر انرژی در مزارع الکتریکی است. بهره‌وری آب آبیاری در مزارع CEW 47/1 کیلوگرم در مترمکعب و در مزارع CDW 30/1 کیلوگرم در مترمکعب بوده است. انرژی خالص تولید شده در مزارع CEW معادل 97/47443 مگاژول در هکتار و در مزارع CDW 66/6841- مگاژول در هکتار محاسبه شد که منفی بودن انرژی خالص در این مزارع نشان‌دهنده اتلاف انرژی در سامانه‌های دیزلی است. همچنین، بهره‌وری برق مصرفی در مزارع CEW برابر با 33/0 کیلووات-ساعت به ازای هر کیلوگرم محصول و در مزارع CDW برابر با 43/0 کیلووات-ساعت به ازای هر کیلوگرم محصول بود. این پژوهش پیشنهاد می‌کند که سیاست‌گذاران کشاورزی به توسعه و ترویج سامانه‌های آبیاری با استفاده از انرژی الکتریکی در مناطق مختلف بپردازند، زیرا این سامانه‌ها علاوه بر بهره‌وری بیش‌تر انرژی، به کاهش تأثیرات منفی زیست‌محیطی نیز کمک می‌کنند. همچنین، تأکید بر برق‌رسانی به مزارع کشاورزی که از سوخت دیزل استفاده می‌کنند، برای بهبود کارایی و کاهش هزینه‌ها و آلودگی‌های ناشی از سوخت‌های فسیلی ضروری خواهد بود که باید در آینده نزدیک با استفاده از جایگزین‌های بهتر اتخاذ شود.