احمد ولی پور

هدف این پژوهش ارزیابی جایگاه و اهمیت منابع‌طبیعی در برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و برنامه‌های عملیاتی (بودجه) استان کردستان و تغییرات آن بود. به منظور مطالعه روند تحولات جایگاه منابع‌طبیعی در بستر مدیریت و برنامه‌ریزی کشور؛ چهار برنامه اخیر توسعه (برنامه‌های 3 تا 6) مورد تحلیل قرار گرفت. در این پژوهش از اسناد، داده‌ها و اطلاعات آماری سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و اداره برنامه‌ریزی بودجه و هماهنگی طرحهای اداره کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان کردستان استفاده شد و به روش اسنادی، کتابخانه‌ای، تحلیلی – توصیفی، مقایسه‌ای و ارزیابی محتوا انجام شد. نتایج نشان داد که ساختار برنامه‌های توسعه میان‌مدت کشور، روندی تکاملی را طی ننموده است. در برنامه‌های توسعه هیچ فصل مجزایی به مدیریت منابع طبیعی اختصاص داده نشده است و موضوعات مرتبط با آن در فصل‌های کشاورزی، مدیریت آب و محیط زیست مورد بحث قرار گرفته است. در برنامه‌های چهارم، سوم، پنجم و ششم به ترتیب بیشترین مواد قانونی برنامه به منابع‌طبیعی اختصاص داده شده است. در برنامه سوم، واگذاری اراضی ملی برای طرحهای مختلف و مسائل مربوط به مدیریت مراتع با توجه بیشتری مواجه شده است. مدیریت پایدار جنگل‌ها، تثبیت مالکیت عمومی و ممیزی اراضی منابع طبیعی در برنامه چهارم مورد تاکید قرار گرفت، در حالی که آبخیزداری موضوع اصلی برنامه پنجم و ششم در بین موضوعات منابع طبیعی بود. میزان بودجه بخش مرتع در طول برنامه ها رو به کاهش بود، اگرچه سهم قابل توجهی از بودجه به آبخیزداری به ویژه در برنامه ششم اختصاص یافت. توسعه باغات هم در مناطق کم‌بازده دیم و هم در مناطق شیب‌دار اراضی منابع طبیعی (مرتع و جنگل) به طور معمول در همه برنامه‌ها در نظر گرفته شده بود. عدم توجه به ترویج و آموزش استفاده پایدار از منابع طبیعی و تخصیص بودجه ناکافی به این بخش از نقاط ضعف قابل توجه برنامه‌ها بود. در مجموع در برنامه چهارم نسبت به سایر برنامه‌ها توجه بیشتری به منابع طبیعی شده است. درصد بودجه تحقق یافته در برنامه سوم و چهارم بیشتر از برنامه پنجم و ششم (بیش از 80 درصد در مقابل کمتر از 60 درصد) بود. اگرچه رشد چشمگیر (پنج برابری) مبلغ اسمی بودجه در برنامه ششم در نگاه اول امیدوارکننده است، اما تعدیل تورم نشان داد که بودجه بخش منابع طبیعی به مرور از سال 1379 تا 1400 کاهش یافته است. بنابراین پس از تعدیل، ارزش پولی بودجه برنامه چهارم بیشترین و پس از آن به ترتیب برنامه های سوم، ششم و پنجم قرار گرفتند. مقایسه بودجه بخش مدیریت منابع طبیعی با سایر دستگاه‌های اجرایی کردستان حاکی از کاهش سهم منابع طبیعی از 1.6 درصد به 0.6 درصد از کل بودجه استان طی 20 سال اخیر است.